जि छुई मचा

जि छुई मचा ~~~

जि छुई मचा गुलि हिसि दु ।
नम: बागी न याय त्यंगु दु 
जि छुई मचा गुलि  ख्याली दु 
सफु नापं म्हितिगु बानी दु 
न्हिला ख्वां छुई मचाया सकसितं साला च्वन
न …..न….. क ….क  …. धाय्गु कुत: मचां याना च्वन ।
जि , जिमां व जि तता जक मखु मचा खना सकल्यें दङ्ग जुया च्वन ।
मचाया न्हिलासु न्ह्याबलें थथेहे जुईमा धैईगु मनंतुना च्वन ।

​झीगु मौलिकता गन तना वन ?

Posted on June 10, 2017 by प्रकाशमान शिल्पकार

हनुमान फल्चा हनुमान पाटीलय हिलावन 
ताहा फल्चा लाम पाटीलय हिलावन ।

मरु त्वा: गणेश्स्थान जुयावन 
थायमरु त्वा: बाङ्गेमुदडा जुयावन ।

विइसिका जात्रा विस्केतजात्राय हिलावन
न्हेगांजात्रा सात गाउँको जात्राय हिलावन ।

मोहनी नख:यात दशै धया यंके हे धुंकल 
स्वन्ती नख:  तिहार धया यंके हे धुंकल ।

कयता चिपिं नेवा:तेसं कयता मची धुंकल
यें मनपाया न्वकु  हरिप्रभा खड्गी मैजुं नेवा:भाषं न्वचु मबिई धुंकल ।

झीगु भाषा झीगु संस्कृती न्ह न्हं वना च्वन 
झीगु मौलिकता गन तनावन गन तनावन ।।

ख्वबी

ख्वबी ~~~

दुख:य् नं वय: थ्व ख्वबि

सुख:य् न वय: थ्व ख्वबी

अले प्याज ताय्बले न वय: थ्व ख्वबि

मिखाय् बाँस: तय्बले न वय: ख्वबि

 यक्व यक्व हे भिन्नता दु ख्वबिलय् न ख्वबि

   मख्वल धासा अय्सां त:धंगु दुख:लय् वय्का ख्वबि

उसाँय्ले तसंकं हे दुघा: न जुय: हँ  

अथेजुया उगु बखते ङ्यतय् दायाँ न ख्वय्के हे मा हँ 

दुख:य् नं ख्वबि मवय्का अर्ध मुर्छ्या जुया स्तभ जुया मौन च्वंपिन्त ।

 हानं ख्व ख्वं यक्व ख्वया यक्व ख्वबि हाय्कल धासा मिखा काँ न जुइय: यक्व ख्वैइपिन्त ।

ख्वबि ख्वबिलय् भिन्नत दु 

ख्वबी हाय्के न मज्यु अले ख्वबी हाय्के हे मागु न दु।

#सिंकमिज:

तिजया अपसं मखु, च्वना दिसं चथाया

तिजया अपसं मखु, च्वना दिसं चथाया अपसं
            ~~~००० ~~~

तिजया अपसं मखु

च्वना दिसं चथाया अपसं ।

नेवा: संस्कार ल्यङ्का तया 

नेवा: मौलिक्ताया म्हसिका बिया दिसं ।

नेवा: म्ह्यायमचा जुया नं तिजया अपसं च्वना

थम्हं थ:गु मौलिक्ता व गौरबतायात क्वतेलेगु कुत: यायमते ।

इहि व बा:ह्रा: संस्कार याईपिं नेवा:ते  तिज व ॠषिपञचमिया अपसं च्वनेम्वा धया ।

नेवा: संस्कार इहि व बा:ह्रा: संस्कारया विषेस्ता गैह्र नेवा: सकसितं क्यना थ:गु जातिय नेवा: पहिचान क्यना दिसं।

तिजया अपसं मखु, च्वना दिसं चथाया अपसं ।
            ~~~००० ~~~

बलि प्रथा नियाल्दा

बलि प्रथा नियाल्दा

😇😇😇        😇😇😇       😇😇😇

                         प्रकाशमान शिल्पकार

        केही वर्ष अघि सम्म प्रत्येक वर्ष नवरात्र सुरू भएपछि बलि प्रथाको पक्ष र विपक्षमा बहस चर्कन्दै आएकोमा अब त बाह्रैमास बहस चर्कने र त्यसको अभियानले निरनन्तरन्ता पाउन थालेका छन् । एक थरीले बलि शास्त्रसम्मत भएको दावी गर्छन् भने अर्का थरीले विरुद्धमा रहेको विचार राख्छन्। मासु मीठो लाग्नेले देवतालाई चढाउने नाममा बलि प्रथालाई प्रश्रय दिएको अर्थ्याइन्छ। तर बलि प्रथा शास्त्रसम्मत हो भन्नेहरूले वर्षभर विभिन्न नाममा काटिने पशुको विरोध नगरी बलि प्रथाको विरोध गर्नु शंकास्पद भएको तर्क गर्छन्। पशु बलिका पक्षधर पशुको मुक्तिका लागि विधिपूर्वक बलि दिनु शास्त्रीय रहेको बताउँछन्। बलिको विपक्षमा रहनेले देवी माता भएकाले सन्तानको बलि नखाने बताउँछन्। 
          परम्परगतरुपमा चल्दै आएको अनि बलि प्रथा र बलीपुजामा आस्था र विस्वास हुने सनातनिहरुको मनमस्तिसमा नै धावा बोल्ने गरि मन्दिर मन्दिमा घेराबन्दी गर्दै बलीका लागि ल्यायका बोका कुखुरा र पुजासानाग्री सहित लाम्मा उभिइरहेका श्रध्दालु भक्तजनको अनुहार नै रातोपिरो हुनेगरी धावा बोल्दै सकिन्छन् भने त्यहिं बाट बलीका लागि ल्यायका पशु पन्छि नै खोसेर लाने मनस्थिती सहित मरिहत्य गरि लागिपरिएको अभियन्ताहरुको अवस्था बाट हरियो नोटको चलखेल गरि सनातनी नेपाली माथि आफ्ना धर्म लादेर धर्मान्तर गराउँदै आफ्नो अधिपत्ती जमाउन लागिपरेकाहरुका लागि यो अवस्था स्वर्ण अवस्था बन्दै गएको प्रस्तै देखापरिसकेका छन् । 

         त्यो अवस्था हेर्दा फुताउ र शासन गर भने हतियार प्रयोग गर्दै सनातनि सनातनी बिचमा मनमुताब र दोयस फैलाउने कार्यमा पश्चिमाहरुले बली प्रथा बिरोधी अभियन्ताहरुलाई विभिन्न सहयोगका बहानामा अदृष्यारुपमा प्रयोग गरिएको छकी भन्ने तर्फ पनि सवैले मनन गर्नै पर्ने अवस्था देखिन थाली सकेका छन यश तर्फ  स्वयम् वास्तविक ह्र्दय देखि नै लागिएका अभियन्ताहरु पनि सजग हुनु पर्ने समेत देखिन्छन् । ताकी आफ्नो समाज र कुल  धर्म संस्कृती मास्ने तर्फ कुनै पध्चिमाले चतुराईका साथ  आफुलाई प्रयोग नगरोस अनि रामायणका पात्र बिभिसन नबनोस । 

            सनातनी नेपालिले सनातनको कुन समय देखि बलि प्रथा परम्पर सुभारम्भ गरे भन्ने एकिन कतै बाट प्रस्त नदेखिए तापनी  वास्तवमा बलि प्रथा सुरुवात याने श्री गणेश कहिले र कसरि भय त: भन्ने बारेमा खोतल्दै हेर्ने नै हो भने महादेवका प्रथम शक्तिदायिनी पत्नी सतिदेवीले आफ्ना पिता दक्षेप्रजापतिको यज्ञमा आत्मादाह गरि प्राण परित्या हुन गई अकल्पिनिय दुर्घटना भएपछी क्रुध हुनुभएका महादेवले बिरभद्र , महाकाली , नन्दिभृन्दी लगायत आफ्ना गणहरुलाई दक्ष र उनको ….यज्ञ धोस्त गर्न आदेश दिएनुसार बिरभद्र लगायत शिवगणले यज्ञ धोस्त गर्दै दक्षलाई समेत बद गरि उनको सिर यज्ञमा होमि दिए ततपश्चात दक्षकी पत्नी विरणी र समस्त देवको स्तुति प्राथना बाट शिवजी शान्त हुनुभई युध्दमा मारिएका सवैलाई अमृत वर्षा गराई जिवित गराई दिए तर दक्षको सिर यज्ञमा होमिसकेका कारण सिरविहिन अवस्थामा दक्ष यता उटा भौतारिएकाले यज्ञमा बली दिनकालागी राखिएका बोकालाई बद याने बली दिएर त्यो बलिदिएको बोकाको सिर सिरर्बिहिन दक्षको घदमा प्रत्यारोपण गरेर दक्षलाई जीवन दानदिएको भन्ने उल्लेखित छ । त्यसबाट के प्रस्त नै देखिन्छ भने दक्ष प्रजापतिकै समय कालमा नै पशुको बली दिने चलन चलिसकेको देखिन्छन् । महादेव स्वयमले पनि  सिरविहिन दक्षको घदमा सिर प्रत्यारोपण गर्न बोका बली दिन लगायको प्रस्त नै देखिन्छन ।्

    त्यस्तै वैदिक सनातनी र वैदिक तान्त्रीक नेपालिले धार्मिक कार्यका अग्रज पुजाका अधिकारीका रुपमा लिन्दै पुज्दै आएका गौरी शङ्कर नन्द, गणणायक, बिघ्न हरण कर्ता, रिध्दी सिध्दी पति एवं शिध्दिदायक भगवान श्री गणेशको जन्मका बारेमा पौराणिक कथाहरुमा उल्लेखित आख्यानलाई पनि  स्मरण गर्नु उपयुक्त हुन्छ जस्तो मलाई लाग्छ । 
           देवादिदेव महादेब र हिमालय पर्वतका चेलि जगत जननी माता पार्वतिका सुपुत्रमा  सनिदेवको कुदृष्टि परेका कारण स्वयम महादेबकै हस्त बाट पुत्रको सिर छेदन गरि बद हुन गएको दुर्घटना पश्यात आफ्ना अर्धाङ्नी गौरीको बिलाप र समूर्ण देव गणकै ईछ्या मुताबिक सिरबिहिन पुत्रलाई सिर प्रत्यारोपन गर्न आफ्ना वाहान नन्दी भृन्दिलाई आषितोष भोलेनाथले विशेष अवस्थामस( उत्तरवतर्फ फर्के रहेको) कुनै पनि पशुलाई बद गरि त्यसको सिर छेदन गरेर ल्याउन आदेश दिए अनुसार सेतो हात्तिको बद गरि त्यसको सिर छेदन गरि ल्याई सिरबिहिन मृतक पुत्र बालकको घदमा सिर प्रत्यारोपण गरि मृत्यु संजिविनी विद्या शक्तिले पुनर्जिवन दिएको आख्यान बाट देवादिदेव महादेवले आफ्ना पुत्र जिवित गर्ने उद्देसले हात्तिको बद गरि बलि दिने कार्य गरेको समेत देखिन्छन् । 
   त्यसपछि देवासुर संग्राममा जगत जननी माता पार्वतीदुर्गा बाट महिसासुरको बद गरेपछी सम्स्त भूमण्डलावासिले खुसियालिमा दुर्गालाई राङ्गा, बोका,  पशु बलि दिएर बिजयको हर्षउल्हास मनाएको समेत पुराणहरुमा उल्लेखित देखिन्छन् ।
   अब बलि प्रथा चलाउँदै आउने, बलि प्रथाशात्रीयमान्यताका रुपमा स्विकार गर्दै आएता पनि हिंम्सा स्विकार नभएकाले बलि नदिने  र बलि प्रथालाई शास्त्रगतरुप मै स्विकार नगर्ने समेतले मान्दै आएको अनि आफुले मान्दै आएका परम्परागत कुल धर्म संस्कार मूल आधासिलाका रुपमा रहेका बेद , धर्म ग्रन्थहरुमा आखिर पशु बली दिन हुने वा दिन नहुने भन्ने के छत: भ्न्ने तर्फ खोतल्ने प्रयास गर्दछु । 
    हुन त: बेद र धर्म ग्रन्थ तथा धर्म शास्त्रहरु मईले पढ्ने र अध्यन गर्ने अवसर पाएको छैन । बेद र धर्म ग्रन्थमा लेखिएका संस्कृतिक वाक्यहरुलाई पनि केही ज्ञाताहरुले आफ्नु अनुकुल व्याख्या गर्दै आएको छ जस्तो पनि लाग्छ । किन कि कोहि भन्छ्न् बेद र धर्म ग्रन्थहरुमा बली दिने बारेमा लेखेको छ भन्छन् कोहि भन्छन् लेखेकै छैन भन्छन् ।यहाँ म एक मित्र प्रविन अधिकारिले पशुबलि र मांसाहारको शास्त्रीय प्रमाण भन्दै सामाजिक संजाल फेशबुकमा प्रस्तुत गर्नु भएको तथ्यहरुको केही सारांस यहाँ समाबेस गरेर हेर्ने प्रयास गर्दै छु । 
 
     ऋग्वेद, ( १० -८६ -१४ ),(यजुर्वेद, ३१ -१५ ) को मन्त्र स्लोकको भावार्थ – इंद्र आदि देउताहरुले  पुरुषमेध यज्ञ गरे र  पुरुष नामगरेको पशु  वध गरे ” भन्ने । त्यस्तै  (अथर्ववेद, ११ -२९ -२ )को मन्त्र स्लोककोभावार्थ – हे पशुपति , तिम्रा लागि पांच किसिमका पशुहरु बलिको लागि तयार गरिएका छन् ” भन्ने रहेको ।   (अथर्ववेद, ११ -२९ -२ )को मन्त्र स्लोकको भावार्थ – हे पशुपति , तिम्रा लागि पांच किसिमका पशुहरु बलिको लागि तयार गरिएका छन् भन्ने उल्लेख भएको ।, यज्ञार्थे पशव्: सृष्टा:स्वयमेव स्वयम्भुवा |
अतस्त्वां घातयाम्यद्द तस्माद्द्यज्ञे वधोSवध || (मनु० , ५ -३९ )

याज्ञिक कार्यकोलागि हत्या गरिनु हत्या नगरिनु सरह हो | यसभनाई अनुसार पशुहरुको शृष्टिनै यज्ञ यज्ञादिको प्रयोजनकोलागि भएको हो |

या वेदविहिता हिंसा नियतास्ंिमश्चराचरे।
अहिंसामेव तां विद्याद्वेदाद्धर्मो हि निर्बभौ।। (मनु० , ५  -४४  )

भावार्थ – जुन हिंसाको वेदमा विधान गरी बताइएको छ त्यो  हिंसा हिँसा नभएर अहिंसा हो किनभने  हिंसा, अहिंसाको निर्णय वेदले गर्ने हो  |

 एष्वर्थेषु पशून्हिसन्वेदतत्त्वार्थविद्द्विजः।
 आत्मानं च पशुं चैव गमयत्युत्तमां गतिम्।। (मनु० , ५ -४२ )

भावार्थ – वेद-कर्मज्ञ द्विजले  यज्ञ-कर्ममा पशु वध गर्दा त्यो  पशुसहित उत्तम गति प्राप्त गर्न पुग्दछ |

उष्ट्रवर्जिता एकतो दतो गोऽव्यजमृगा भक्ष्याः।       (मनु० , ५ -१८ )

भावार्थ- ऊंट बाहेक एकातिर दांत भएका सबै किसिमका पशुहरु खाने योग्य हुन |

‘वभिर्हतस्य यन्मांसं  तन्मनुरब्रवीत।
क्रव्याöिश्च हतस्यान्यैश्चाण्डालाद्यैश्च दस्युभिः।।       (मनु० , ५ -१३४ )

भावार्थ- मनुको भनाइ अनुसार कुकुरले समातेको मृग मासु  चांडालकोलागि उपयुक्त हुन्छ भने शिकारीहरुले मारेको  मृगको मासु शुद्ध मानिन्छ |

दौ मासौ मत्स्यमांसेन त्रीन्मासान् हारिणेन तु।
औरभ्रेणाथ चतुरः पत्र्च वै।।      (मनु० , ३ -२६९ )

भावार्थ- विधि-विधानले प्राप्त गरिएको माछा ,मासु द्वारा पित्रिहरु २ महिना ,मृगको मासुले ३ महिना , भेंडाको मासुले ४ महिना पक्षिको मासुले ५ महिना सम्म तृप्त हुन्छन |

 पार्षतेन च सप्त वै।
 अष्टावैणेस्यमांसेन रौरवेण नवैव तु।।       (मनु० , ३ -२७० )

भावार्थ- बोका ,भेंडा  , रूरूमृगको मासु अर्पण गर्दा   क्रमशः सात, आठ र  नौ महीना सम्म  मानव-पित्रिहरु  तृप्त ,संतुष्ट रहन्छन |

दशामासांस्तु तृप्यन्ति वराहमहिषामिषैः। मांसेन मासानेकादशैव तु।।      (मनु० , ३ -२७१ )
भावार्थ- सून्गुर र राँगोको मासुले पित्रिहरु १० महिना सम्म तृप्त रहन्छन |खरायो र कछुवाको मासुले एघार महिना सम्म पित्रिहरु तृप्त रहन्छन |
  
महाभारत     
========
महाभारत, वन पर्व –
=============
राज्ञो महानसे पूर्व रन्तिदेवस्य वै द्विज,
द्वे सहस्रे तु वध्येते पशूनामन्वहं तदा,
अहन्यहनि वध्येते द्वे सहस्रे गवां तथा,
समांसं ददतो ह्यन्नं रन्तिदेवस्य नित्यशः,
अतुला कीर्तिरभवन्नृपस्य द्विजसत्तम, (वनपर्व २०८ -८ ,१० )
भावार्थ- राजा रंतिदेवको भान्साको लागि २ हजार पशु दिनहु काटिन्थ्यो | मासु सहित अन्न दान गरेका कारण राजा रंतिदेवले अतुलनीय कीर्ति पाए |
श्रीमद्वाल्मीकीय रामायण 
==================
रामायणमा पनि मासु खाने कुरो प्रष्ट संग उल्लेख गरिएको छ | निम्न श्लोकहरु हेर्नु होस् :-
वनवास जाँदा रामायणकी सीता जब गंगा नदी पारगरेर विदाहुन् लागिन उनले त्यतिखेर गंगाजी संग सकल्प गरिन हे गंगे म फर्केर अयोध्या आएपछि तिम्रो पूजा हजारौं घडा रक्सि र मासुले गर्नेछु ! वाल्मिकी रामायण, अयोध्या कांड, ५२ /८९ गीता प्रेस गोरखपुर प्रकाशन ) अयोध्या कांड (सर्ग ५६ /२३ ) अनुसार भगवान रामले लक्ष्मणले मारेको मृगले पूजा गरे ! अयोध्या कांड ( सर्ग ९१ /५२ ) अनुसार अयोध्या वासिहरुले भगवान राम वनवासबाट फर्केपछि ऋषि भारद्वाज ऋषिको सहयोगमा मासुको वन्दोबस्त गराए !
जब भरत सेना सहित भरद्वाज ऋषिको आश्रममा आउछन त्यतिखेर भरद्वाज मुनिले आफ्नो आश्रमा युवराज भरतलाई उनको सेना सहित मृग, मयुर र कुखुराको मासुले स्वागत सत्कार गरेका थिए |
वाप्यो मैरेयपूर्णाश्च मृष्टमांसचयैर्वृताः।
प्रतप्तपिठरैश्चापि मार्गमायूरकौक्कुटैः।। (अयोध्या कांड, ९१ -७० )
भावार्थ – भरतको सेनाभै आएका निषाद आदि निम्न वर्गका मान्छेका तृप्तिकालागि महाले भरिएको घैंटो , अग्नि (कुण्ड) मा पकाएको मृगको मासु , मयुर र कुखुरोको स्वच्छ मासु राखिदिए !जब रावण सीता हरण गर्न साधु भेषमा सीतानिर पुग्छन त्यतिखेर सीताले आफ्नो परिचय दिदै भन्छिन –
रुरून् गोधान् वराहांश्च हत्वाऽ ऽदायामिषं बहु।।
स त्वं नाम च गोत्रं च कुलमाचक्ष्व तत्त्वतः।।
एकश्च दण्डकारण्ये किमर्थ चरसि द्विज।। (अरण्यकांड, ४७ -२३ , २४ )
भावार्थ- ‘रुरू, गोही र बँदेल आदि हिंसक पशुहरुको शिकार गरी मेरा तपस्वी जनहरु आफ्ना उपभोगकालागि फलफुल सहित छिटै फ़र्किनेछन |उनीहरु फ़र्किएपछि तिम्रो विशेष सत्कार गरिनेछ |ब्राह्मण ! अब तपाइँ पनि आफ्नो गोत्र र कुलको परिचय दिनोस | यो जंगलमा तपाईं किन आउनु भएको हो ?
श्रीराम गंगा पार गरी वत्स देश (प्रयाग) पुगेपछि त्यहाँ लक्ष्मण सहित दुवै भाइले चार ओटा मृगको शिकार गरे |
तौ तत्र हत्वा चतुरो महामृगान्
वराहमृश्यं पृषतं महारुरुम्।
आदाय मेध्यं त्वरितं बुभुक्षितौ
वासाय काले ययतुर्वनस्पतिम्।। (अयोध्याकांड, ५२ -१०२ )
भावार्थ- त्यहाँ ती दुवै भाइले वराह, ऋश्य, पृषत् र महारुरु- यी चार किसिमका मृगहरुको शिकार गरे |त्यस पछि भोक लागेपछि कंद-मूल आदि लिएर साँझतिर बस्नकोलागि सीतालाई छोडेको ठाउँमा आए |
स्वामी तुलसीदास कृत रामचरितमानसको दोहा हेरुँ –
==================================
बंधु सखा संग लेहिं बोलाई। बन मृगया नित खेलहिं जाई।।
पावन मृग मारहिं जियं जानी। दिन प्रति नृपहि देखावहिं आनी। (बालकांड, २०४ -१ )
भावार्थ – श्रीरामचन्द्र जी आफ्ना भाइहरु र इष्ट-मित्रलाई बोलाएर सधैं शिकार खेल्न जान्छन र आफुले मरेका मृगहरू लिएर आई पितालाई देखाउछन |
श्रीमद्वाल्मीकीय रामायण अनुसार राजा दशरथले गरेका अश्वमेध यज्ञको वर्णन गरिएको छ |त्यतिखेर राजा दशरथका कुनै सन्तान थिएनन |छोरा पाउनको लागि उनले सरयू नदीको उत्तर तटमा यज्ञभूमि निर्माण गरी शास्त्रोक्त रीतिले यज्ञ गरे | त्यो अश्वमेध यज्ञको वर्णन हेर्नोस –
अथ संवत्सरे पूर्णे तस्मिन् प्राप्ते तुरंगमे ।
सरय्वाश्रचोत्तरे तीरे राज्ञो यज्ञोडभ्यवर्तत ।।
ऋष्यश्रृंग पुरस्कृत्य कर्म चक्रुद्र्विजर्षभाः ।
अश्वमेधे महायज्ञे राज्ञोडस्य सुमहात्मनः ।।
नियुक्तास्तत्रः पशवस्तत्तदुद्दिश्य दैवतम्।
उरगाः पक्षिणश्चैव यथाशास्त्रं प्रचोदिताः।।
तृ हयस्तत्र तथा जलचराश्च ये।
ऋषिभिः सर्वमेवैतन्नियुक्तं 
पशुनां त्रिशतं तत्र यूपेषु नियतं तदा ।
अश्वरत्नोत्तमं तत्र राज्ञो दशरथस्य ह।।
कौसल्या तं हयं तत्र परिचय समन्ततः ।
कृपाणैर्विससारैनं त्रिभिः परमया मुदा ।।
पतत्त्रिणा तदा सार्धे सुस्थितेन च चेतसा ।
अवसद् रजनीमेकां कौसल्या धर्मकाम्यया।।
होताध्वर्युस्तथोदाता हस्तेन समयोजयन ।
महिष्या परिवृत्त्याथ वावातामपरां तथा ।।
पतत्त्रिणस्तस्य वपामुद्धृत्य नियतेन्द्रियः ।
ऋत्विक्परमसम्पन्नः श्रपयामास ‘
धूमगन्धं वपायास्तु जिघ्रति स्म नराधिपः।
यथाकालं यथान्यायं निर्णुदन् पापमात्मनः।।
हयस्य यानि चांगनि तानि सर्वाणि ब्राह्मणाः
अग्नौ प्रास्यन्ति विधिवत् समस्ताः“ाोडशत्र्विजः (बालकांड, १४ -१ ,२ ,३० -३८ )
बर्ष पूर्ण भएपछी यज्ञ सम्बन्धी घोडा भूमण्डलमा फर्केर आयो |अनि सरयू नदीको उत्तर किनारमा राजाको यज्ञ शुरु भयो | महामनस्वी राजा दशरथको त्यो अश्वमेध यज्ञ ऋष्य श्रृंगको नेतृत्वमा गर्न थालियो | त्यहाँ पूर्वोक्त यूपहरु (मौलो )मा शास्त्रले स्वीकृति दिएका पशु, सर्प र पक्षीहरु देवी देउताहर्लाई खुशीपर्ण बाँधिएका थिए | ती जलचर,नभचर तथा यज्ञिय घोडा , कूर्म आदि जलचर जन्तु जो त्यहाँ पुर्याइए ऋषिहरुले ती सबैलाई शास्त्र विधि अनुसार पूर्वोक्त यूपहरुमा बाँधे | त्यतिखेर ती यूपहरुमा ३०० पशुहरु बाँधिएका थिए |
रानी कौसल्याले ती पशुहरुको संस्कार गरिन | तीनओटा तलवारले स्पर्श गरिन |त्यहिनिर एक रात बासिन | त्यसपछि होता, अध्वर्यु र उद्गाताहरुले राजाका क्षत्रिय जातीकि महिषी ‘कौसल्या’, वैश्य जातीय स्त्री ‘वावाता’ तथा (शूद्र जातीय रानीहरुले ती घोडाहरु छोए | त्यसपछि जितेन्द्रिय ऋत्विकहरुले विधि पूर्वक अश्वकन्दको कलेजो निकालेर शास्त्रोक्त रीतिले पकाएर त्यसले यज्ञमा आहूति दिइयो | राजा दशरथ यज्ञको धुवा सुङ्घे | यज्ञका मौलोहरुमा बाधेका सबै पशुहरु हवनीय पदार्थ भएका कारण सोह्र जना ऋृत्विज ब्राह्मणहरुले त्यसलाई अग्निमा होमे |

           माथिका कुरा सार संक्षेप मात्र हुन नत्र हिंदू धर्मग्रंथमा यस विषयमा धेरै कुरा पाइन्छन | लेख लामो हुने भएकोले उपनिषद् लाई छुन सकिन | जो मान्छे हिंदू धर्म ग्रंथ भित्र पशुबलि, जीव हत्या र मांस भक्षण कतै छैन भन्छन ती मात्र शाकाहारी हुन तिनले कराउन र लिंडे तर्क पसार्न सिकेका छन् तर धर्म ग्रन्थहरु हेरेका छैनन् | इतिहास साक्षी छ आर्यहरु मासु प्रेमी थिए |तिनले पशु बलिलाई ठूलो पूण्य ठान्थे | त्यसकारण म भन्छु मासु खानु विज्ञान सम्मत मात्र होइन धर्मशास्त्र सम्मत पनि हो भन्दै यसरी आफ्नो मत राख्नु हुन्छन् प्रवीण अधिकारी । 

                   ( प्रविन अधिकारी )
   त्यस्तै केही संस्कृतीविदहरुको भनाई पनि यहाँ राखेर हेर्नू उपयुक्त नै देखिन्छन! देखिन्छन् ।
     संस्कृतिविद् जगमान गुरुङ आदिमकालदेखि बलि चढाउने परम्परा रहेको बताउँछन्। ‘पशुलाई मुक्ति मार्गमा जा भनी पशु दीक्षा मन्त्र सुनाएर एकै मारमा छिनाएर बलि दिइने परम्परा आदिमकालदेखि चल्दै आएको हो। यसरी बलि दिनु अघि विधिवत् रूपमा खड्गको पूजा गरिन्छ,’ उनले भने। दसैँको मुख्य दिन नजिकिँदै जाँदा पशु बलिको पक्ष र विपक्षमा बहस गर्ने क्रम वर्षेपिच्छे दोहोरिन्छ। गृहस्थाश्रममा बसेर सुख सुविधा भोग गर्नेले अनिवार्य बलि दिनुपर्ने शास्त्रीय मान्यता रहेको धर्मशास्त्रविद् एवम् नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक समितिका अध्यक्ष प्रा डा रामचन्द्र गौतम बताउँछन्। ‘राज्य सञ्चालनका लागि प्रभुशक्ति, मन्त्रशक्ति र उत्साह शक्तिको आवश्यकता पर्छ, यी शक्ति प्राप्तिका लागि राज्यले दुर्गा यज्ञका बेलामा अनिवार्य बलि दिनुपर्छ। प्रभुशक्ति राज्यको कोष वृद्धिसँग सम्बन्धित छ। राज्यमा राम्रो नीति निर्धारणका लागि मन्त्र शक्तिको आवश्यकता पर्छ। राज्यको रक्षा गर्ने सेना र प्रहरीको उत्साह बढाउन उत्साह शक्ति बढाइनुपर्छ भन्ने शास्त्रीय मान्यता छ,’ उनले भने। दुर्जनको विनाश र सज्जनको रक्षाका लागि राज्यलाई उत्साह शक्तिको आवश्यकता पर्छ। दुर्जनबाट लोक रक्षाका लागि देवीलाई बलियो बनाउनुपर्छ भन्ने शास्त्रीय मान्यताका आधारमा बलि प्रथाको सुरुवात भएको प्रा डा गौतमले बताए। 

        महाकाली शक्तिकी अधिष्ठात्री देवी भएकाले बलिको आवश्यकता पर्ने शास्त्रीय मान्यता छ। राज्य सञ्चालन गर्ने क्षेत्रीले बलि दिनै पर्ने मान्यता छ। सात्विक, राजस र तामस गरी तीन प्रकारका बलि हुन्छन्। चन्दन, अक्षता, फूल, अर्घ्य, पञ्चामृत र पायसले पूजा गर्ने विधिलाई सात्विक भनिन्छ। पशुपक्षीको रगत, मासु दिएर सन्तुष्ट गराउने विधिलाई राजस भनिन्छ। सात्विक र राजस दुवै विधिसहित रक्सी समेत चढाएर गरिने पूजा विधिलाई तामस भनिन्छ। गुह्येश्वरी मन्दिरमा तामस विधिबाट बलि दिने परम्परा छ। पशुबलि दुर्गापक्षमा देवी स्थापना गरिएको स्थानमा विधिपूर्वक पशुमुक्तिका लागि भनेर सङ्कल्प र प्रार्थना गरी दिइन्छ। शाकाहारीले बलि दिएर सुँघेर छोड्ने परम्परा छ। केही वर्षअघि शाकाहारी अग्निहोत्री तीर्थराज आचार्यले पशुपति मन्दिर परिसरमा सोमयाग यज्ञ गर्दा बोकाको बलि दिई सुँघेर छोडिदिएका घटना अझै चर्चामा छ। अहिले नेपालमा चलेको तन्त्र र वैदिक मिश्रित विधि भएकाले शक्तिपीठमा बलि दिनुपर्छ भन्ने मान्यता प्रबल छ। हाल शाक्त र तान्त्रिक सम्प्रदायमा बलि प्रथा प्रचलनमा छ। दुवै सम्प्रदायमा परम्परागत रूपमा बलि प्रथा थिएन। इच्छा पूर्तिका लागि पछि यो परम्परा सुरू भयो। बलि प्रथा कहिले र कसरी सुरू भयो भन्ने यकिन छैन। पशु अविवेकशील प्राणी हो। उसले मुक्तिको चाहना गरेको हुन्छ। विवेकशील प्राणी मानवले मुक्ति पाउन अनेक तीर्थ, व्रत, दान, धर्म, उपकार जस्ता अनेक साधना गर्न सक्छ। तर, अविवेकशील प्राणीलाई विधिपूर्वक बलि नदिने हो भने कहिल्यै मुक्त हुन नसक्ने धार्मिक विश्वास छ। ‘अविवेकशील प्राणीलाई मुक्ति दिन मठ मन्दिरमा विधिपूर्वक बलि दिनुपर्छ, मुक्त हुन बलि हुन पाउनु पशुको अहोभाग्य हो। अदालतले जस्तोसुकै आदेश गरेपनि यो प्रथा बन्द हुन सक्दैन, शास्त्रीय मान्यता रोक्नुहुँदैन, विकृति रोक्नुपर्छ,’ प्रा गौतमले भने। कालिका पुराणमा भनिएको छ –यज्ञार्थे बलयः सृष्टाः स्वयमेव स्वयम्भुवा ।अतस्त्वां घातयान्येद्य तस्माद्यज्ञे बधोऽबधः ।। अर्थात् पशुलाई बलि यज्ञका लागि सृष्टिकर्ता ब्रह्माले सृष्टि गरेका हुन्। म तिमी पशुलाई छेदन गर्छु, यो तिमीलाई बध गरेको होइन। बलिअघि शस्त्र अस्त्रको पूजा गरी राम्रोसँग छेदन गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता छ। संस्कृतिविद् प्रा डा दीर्घराज घिमिरे मासु खानेले देवतालाई चढाएर खान बलि प्रथाको सुरूआत भएको बताउँछन्। ‘खाने कुरा आफूले उपभोग गर्नुअघि देवी देवतालाई चढाएर खानुलाई बलि भनिन्छ। हामी खाना खानुअघि दाल, भात, सब्जी आदि खाद्य सामग्री चढाउँछौँ। यसैले अग्रभागलाई बलि भनिन्छ, मासु खानेले पनि पहिले चढाएर खाने परम्परा बसेको हो,’ उनले भने। विश्व जागरण अभियानका संरक्षक प्रा विनोद शर्मा मध्यकालमा तान्त्रिक परम्परा अनुसार उपासनाका लागि शुरु भएको बलि प्रथा अहिले तान्त्रिक समुदायमै हटेको बताउँछन्। काम, क्रोध, लोभ, मोह र अहंकार पाँच खराब प्रवृत्तिलाई पञ्चबलिका रूपमा त्याग्ने परम्परा रहेकामा अहिले पशु बलि दिइनु गलत भएको उनको भनाइ छ। ‘३६५ दिन गाउँ सहरमा काटिने पशुको विरोध नगर्ने तर दशैँ र मठ मन्दिरमा शास्त्रीय विधिपूर्वक गरिने पशुबलिको विरोध गर्नु संस्कृतिमाथिको आक्रमण हो।

( बली प्रथा अन्त हुनु पर्छ भन्दै हिद्ने अभियन्ताको अभिव्यक्ती)
        म जन्मसिद्ध शाकाहारी हुँ, तर पशुबलि शास्त्रसम्मत छ’, पूर्व नायब बडा गुरुज्यू एवम् राष्ट्रिय धर्म सभा नेपालका अध्यक्ष प्रा डा माधव भट्टराईले भने। देवपूजा, पितृपूजा र विशिष्ट अतिथिको सत्कार गरी तीन सन्दर्भमा बलि दिने परम्परा चल्दै आएको हो। शास्त्रमा जहाँ बलिको प्रसङ्ग छ, त्यहाँ मासु नखानु राम्रो भनिएको छ। खाने हो भने देवता र पितृलाई चढाएर खाए दोष लाग्दैन भनी उल्लेख गरिएको उनी बताउँछन्। ‘देवान् पितृन् समभ्यच्र्य खादन् मांसम् न दोषवाक्’ भरसक काटमार नगर्नू, मासु नखानू महा फलदायक हुन्छ तर मानिसको प्रवृत्ति मासु खाने हुने भएकाले विधिपूर्वक बलि दिएर र चढाएर खाने शास्त्रीय व्यवस्था भएको हो। 
     बलि प्रथाको विरोधमा अभियान चलाइरहेका संस्कृतिविद् एवम् पशुपति क्षेत्र विकास कोषका पूर्व सदस्य सचिव डा गोविन्द टण्डन शुक्ल यजुर्वेदमा ‘पशून् मा हिंसात् सर्वाणि भूतानि’ अर्थात् पशुलाई पनि अन्य जीव सरह मान, हिंसा नगर भनेकाले पशु बलि शास्त्र विरुद्ध रहेको बताउँछन्। ‘मानिसमा हुने बोकाको जस्तो काम भावना, भेडाको जस्तो मोह, ऊँटको जस्तो मात्सर्य र मानिसमै हुने मदजस्ता पशुतालाई बलि दिने भनिएको हो, पशुलाई होइन। बलि दिएर पशु मुक्त हुने होइन, मुक्ति यति सजिलो छैन, ईश्वरले मात्र मुक्ति दिन सक्छन्’, उनले भने। उपरोक्त संस्कृतिबुदहरुको भनाई र बिचारhttps://www.facebook.com/travelmakefun/फेशबुक बाट लेको हो ।)
    नेवार समाजमा पशु पन्छिको बली-
   नेवार समाज शाहाकरी हैनन् पूर्ण त मांम्साहारी नै हुन् । यस कुरा नेवार समुदायका खानाका परिकार हेरिएमा प्रस्त हुन्छन् नै । नेवार समुदायका परिकारहरुमा चयेपेत्ता  घासा र ला व लापी भन्ने  सु प्रसिध्द परिकारहरु मध्यमा मासुबाट बन्ने परिकारहरुमा ला व लापी पर्छन् भने नेवार समुदायको कुनै पनि पतम्परागत पर्व र संस्कारहरुमा ख्येँ सगं र सम्हे सम्हे भन्नाले चिउरा, फुलदानी( स्या:बजि),भुतेको सित्रा माछा, पोलेको वा उसिनेर बनाएको छोयला ( छोयलाका लागि  राङ्गाको मासु नै अनिवार्य नै हुन्छ), मांसको बारा, भुतेको कालो भतमास, अदुवा र मध्यपान याने जाँर वा रक्सी सहित हुने गर्छन् । सम्हेमा प्रयोग हुने माछा मासु र माछा र राङ्गा बद नगरी पाउने कुरै भएन यसै बाट पनि प्रस्त हुन्छ कि नेवार समाज शाहाकारी हैनन् माम्साहारी नै हुन् ।
    नेवार समाज माम्शाहारी नै भएता पनि उनिहरुले मासु खान भने चाड पर्व नै कुर्नु पर्ने परम्परारहेता पनि आजको युगमा त्यो अवस्था रहेन । मासु खान चाड पर्व नै कुर्नुअ पर्ने परम्परा भएका कारणले नेवार समाजले आफुले मासु खान स्थानिय शक्ति पिठ वा थान गणेश, भभिमसेनको मन्दिरमा अलिबली पुजा गरि परम्परागत तन्त्रबिधी पूरा गर्दै पशु पन्छिको भोग याने बली दिएर देवीदेवतालाई भाग लगाई आफुले त्यसको प्रशादका रुपमा ग्रहण गर्दै मासु खाने परम्परा रहेको पपाईन्छन् । नेवारहरुले देवी देवतालाई दिईने पशु पन्छिको बली दिने कार्यलाई चलन चल्तिको बोलिचालिको भाषामा ” बांहाँ स्यायेगु ” भन्दै आएता पनि त्यसको मौलिक्ता भने ” प्वस: ” बिईगु हो ।
     

       नेवार समाजको परम्परा र संस्कार अनुसार पशु पन्छी प्वस: दिन प्वस: याने बलि दिईने पशु पन्छीलाई आफुले पालेकै हुनु पर्ने परम्परा रहेको देखिएको छ । त्यसैले पहिला पहिला चाड पर्व आउनु भन्दा महिना दिन अघी नै प्वस: दिन कै लागि भनी पशु पन्छी घरमा ल्याएर हेरविचार गरि पाल्ने गर्दछन् र त्यसैलाई प्वस: दिने परम्परा रहेको छ । तर हाल समय परिस्थिले महिना दिन बली दिनका लागि पशु पन्छी पाल्न सक्ने थाउँ अभाव हुँदै कारण एक दुईदिन अगादिमात्र ल्याएर राखिन्छन् ।
     नेवार परम्परा र संस्कार अनुसार देवदेवी समक्ष पशु पन्छिको प्वस: दिन्दा आफ्नै परम्परागत तन्त्रबिधी प्रक्रुया रहेको पाईन्छन् । घर बाट पुजा बाहिर ल्याउन अघि प्वस: दिने पशु पन्छिलाई पुजा गरि घरको मूलढोका अगादिरहेको पिखालखु द्य:( कुमार) पुजा गर्दै सनातन धर्म संस्कारमा अग्रज पुजाका अधिकारिका रुपमा रहेका आ आफ्ना थान ( इलाका)  श्री गणेश मन्दिरमा पुजा गरि पुजा गर्ने महिला घर प्रवेश पश्चात् घरका मूलिले क्वत: याने पुजा थाली र  बलेको सुकुन्दा लिएर घर बाट पुजा बाहिर निस्केर मन्दिरमा गैइ पुन: त्यहाँका गणेशलाई पुजा गरि पछि अन्य देवदेवीलाई पुजा सम्म्पन  गरि  प्वस: दिनकालागी खड्का रुपमा जे छ त्यसलाई पुजा गरि प्वस: दिने पशु वा पन्छी जे छ त्यसलाई पुन: पुजा गर्दै मो: हाकेगु ( पर्स्याउने ) कार्य गरेर प्वस: दिने पशु संग स्विकृतिका लागि याचना गरिन्छन् । आफुलाई देवता सामु आफुलाई प्वस: याने बली दिएमा स्वीकृति छ भन्ने संकेत ती पशुले आफ्नो सिर सहित आङ्ग्लाई एक विषेश प्रकारले कम्पन्नको फन्को मारेर देखाए पछि स्वीकृति दिएको मानी पुजा गृएको खड्गले घाँटी रेतेर प्वस: दिने गरिन्छन् । यदि पुजा कार्यमा कुनै त्रुती वा कमि कम्जोरी हुन गएमा प्वस: दिन ल्याएको पशुले सिर सहित आङ्ग कम्पन्नको फन्को नमारिएने र कम्पन्नको फन्को नमारेसम्म स्वीकृति नदिए सम्म ती पशुलाई प्वस: दिने परम्परा समेत नेवार संस्कारमा छैन् । तर बलि दिन ल्याएको पशुले त्यसरी सिर सहित आङ्ग कम्पन गरि फन्को मारेकोलाई बलि प्रथालाई स्विकार नगर्नेहरुले भने पशुले आफुलाई बलि दिन लागेको देखेर बिरोध गर्दै इन्कार गरेको हो स्वीकृति दिएको हैनन् भन्दै होच्याएर भन्ने गरेको पाईन्छन् । मो:हायेक प्रकृया बाट स्वीकृति पाएपछी प्वस: दिएर सिरछेदन गरिसके पछि सरिरको गरदन भागमा परेको केही मासु दुईतुक्रा कातेर एक तुक्रा गणेश र एकतुक्रा देवीदेवतालाई अर्प्ण गर्न्छ र टाउकोमा एकजोर बलेको बत्ती राखेर प्वस: दिने प्रकृया पूरा गर्न्छ्न् । 
     यसपछि प्वस: दिएको पशुको सरिरलाई खड्गले तीन धाप नमारे सम्म प्वस: दिएको सिरबिही न शरीर शान्त हुन नसक्ने भन्ने परम्परागत प्वस: दिने प्रकृयाकै एक अङ्ग भएकाले खड्गले तीन धाप दिई प्वस: दिने प्रकृयालाई पूर्णता दिइन्छन् । यता सिरमा राखिएको बत्ती न निभेसम्म टाउको त्यहाँ बाट हताउन याने उठाउन नहुने परम्परा समेत नेवार संस्कार रहेको पाईन्छन् । नेवार समाजमा देवदेवीलाई पशु पन्छिको प्वस: दिएको बांहाँको प्रशादका रुपम मासु सहितको भोज खांन्दा अनिवार्य सिउकाभू:( प्वस: दिएका बांहाँको सम्मान स्वरुप गरिने दुई प्रकृया मध्यका एक प्रक्रुया)   गर्नु पर्ने भएकाले त्यो बाँहाँको सिर क्वत:याने पुजा थालीमा राखेर घर लगिन्छन् । 

          त्यहिकारणले मन्दिरमा बली दिएको पशु पन्छिको टाउको नेवार समुदायका व्यक्तिलाई बाहेक अन्य कुनै समुदायको व्यक्तिलाई दिने परम्परा कुनै मन्दिरमा छैनन् । नेवार समुदाय र अन्य गौह्र नेवारहरुले मन्दिरमा गर्ने गरेको पशु पन्छिको बली प्रकृया सुक्ष्मरुपमा नियाल्दा   एउटै नै भन्न सकिने अवस्था देखिन्दैनन् । हुन त बली दिने र बांहाको प्वस: दिने दुबै कार्यमा एउटा प्राणिको बद नै हुन्छन् नै तर पनि नेवार समाजमा यश कार्यलाई प्वस: बिईगु भन्ने मौलिक्ता आङ्गाली आएका छन्।
    बली दिनुको मूलभूत तात्तपर्य हो आफुसंगरहेका  स्रोतलाई नस्त गर्नु नै बलि दिनु हो । यसलाई यसरी पनि लिन सकिन्छ आफुमा रहेको बिकार, नकरात्मक विचार अंहंङ्कार दोयेसलाई परित्याग गर्नु पनि बलि दिनु नै हो । बलिको प्रायबाची शब्द परित्याग गर्नु नै हो । वास्तवमा मानवले आफ्नो दैनिकी जिवनयापनमा दिनहुँ बलि दिन्दै आएकै हुन्छन् । जस्तोकी – 
पुजा गर्दा देवीदेवतालाई फुल, अक्षता र नैबद्यको  चढाएर आफू संग रहेका बस्तु ईस्वरको पाउमा अर्पण गर्दै परित्याग गर्दै  बलि दिने गर्दै आएका छन् । त्यस्तै नै हामी सनातनी नेपालीले बिहान खान पूर्व आफ्ना पितृतथा पुर्खालाई सम्झेर  भोजनको केही सानू भाग परित्याग गर्दै चढाएर बलि दिने गर्दछौ ।  तर त्यसरी देवदेवी लाई अर्पण फुल,प्रशाद, नैबद्य लगायत र खान खान पूर्व केही खाना परित्याग गरेर बलि दिन्दा परित्याग गर्ने साधन संग कुनै आत्मस्विकृती लिने परम्परा र संस्कार हामी कसैमा छैनन् ।
      मानिसले शक्ति साधनाका लागि आरधना सहित देवदेवीमा चढाएरपरित्याग गर्दै  दिईने बलि पशु पन्छि हुन ।  बलि दिएको बस्तु पुन: प्रयोग गर्नु वा भोग गर्नु बलि पदती बिपरित कार्य हो र कसैले यो गर्छन् भने तामसिक र  खान प्रयोैजन कै लागि  मन्दिरमा ल्यार बलि दिने बहाना मात्र हो भन्दा अतियुक्त नहोला ।  तर नेवार समाज र नेवारहरुले गर्दै आएको परम्परागत बांहँ स्यस्येगु याने नेवारहरुको मौलिक शव्दमा प्वस: दिईने कार्य भने  बलि दिने भन्दा तात्विक भिन्नता छन् किनकी    प्वस: दिनकै लागि पालेको पशु पन्छी आफ्नै प्रयोजनका लागि शक्ति साधानाका लागि प्वस: दिईने पशु संग आत्मस्वीकृति लिएर दिईने प्वस:  हो बांहाँ स्यायेगु याने बद गर्ने ।
       एउटा सजिव प्राणिलाई शक्ति साधनाका लागि दिने बलि होस वा अन्य कुनै  धर्मिक आस्था एवं विस्वासको  बहानामा कुनै धर्म सम्प्रदायले दिने बलि होस अथवा नेवार समाजले  पशु पन्छिलाई म्व: हायेका आत्मास्विकृती लिएर बांहाँ स्याये गरि प्वस: दिएर पुन: त्यसको प्रयोग गर्दै स्यूउकाभू तथा उचिस्थलाई कल: वाय् संस्कार गरेर नै प्वस: दिईएको मृत प्राणिको मुक्ती र सम्मानका निमित्त वैदिक-तन्त्रबिधी बाट प्रकृया नै पुर्याउने भएता पनि वास्तवमा जिबात्माको बद गर्नु याने हत्या गर्नु नै हो । यो नै तितो सत्य हो ।
        त्यही तितो सत्यकै कारण यहाँ पशुबली’, ‘मारकाट’ अर्थात पशुहिंसा बिरुद्धको जनमतले आफ्नो ठाउँ फराकिलो बनाउँदै गएका छन् । आजको भौतिक बादी युगमा मासु खान नहुनेमा भन्दा पनि मन्दिरमा पशुबली दिएर मन्दिर रगताम्मे बनाएर मन्दिर अपवित्र बनाउन पाउँदैन भन्दै  आवाज धनकाउँदै गईरको अवस्था छ ।  त्यही क्रममा बली प्रथा बिरोधको आवाज धनकाउनेहरुले अब मानविय नैतिक्ताको धरातल भन्दा तल झरेरै अभिव्यक्ती दिने,घोच पेचका सांकेतिक तस्विरहरु बनाएर सामाजिक सन्जाजलमा   प्रस्तुत गर्दै   बली प्रथा समर्थक अनि माम्शाहारिहरुको मनमस्तिसमा धावा बोल्ने कृयाकलाप गर्ने गरेको समेत देखिन थालेका छन्।-

       पशुबली बिरुध्दको यो जनमत र आवाजले गर्दा पशुबलीको भूपरिस्थिबाटै  संरचणा हुँदै आएका काठमाण्डौ उपत्यका भित्रका शक्ति पिठ लगायत नेवार परम्परा र संस्कार बाट संर्क्षित अनि पुजनिय स्थलहरुमा मात्र हैन यहाँका नेवार परम्परागत संस्कृती र संस्कारहरु नै जोखिम्मा पर्न सक्ने असवस्था समेत देखिन थालेका छन् ।
       काठमाण्डौ उपत्यका भित्र बाहिर बाट आउनेहरुको बाहुल्यता बढ्दै जाँदा शक्ति पिठ लगायत यहाँका मन्दिरहरुमा यहाँका नेवारहरुले आफ्नो परम्पर र संस्कृती अनुसार अलिबली सहित पुजा गर्दा नयाँ बासिन्दाहरु जो यहाँ परम्परा संस्कृती संग अनभिज्ञ छन्  र जानकार हुनेहरुले समेत अफ्यारो मान्दै बिरोधाभासको भाषा र शैलिमा अभिव्यक्ती प्रकत गर्दै समय अनुकुल परम्परा र संस्कृती परिमार्जन गर्दै जानू पर्छ भन्दै ज्ञानगुनका कुरा गरगर्दै अघोषितरुपमा आफ्नो परम्परा र संस्कार यहाँ लाद्न चतुर्‍याई गर्दै आईरको समेत यहाँ आभास हुन थालेको छ ।

          बली प्रथा भित्र लुकेको क्रूता –
              शक्तिप्राप्ती  र तन्त्रा साधनका लागि गरिने पशु बली प्रथा भित्र उग्रसाधकहरुले नरबली मात्र हैन आफ्नै शरीर र अङ्ग समेत बली  दिएर क्रूरता देखाएका कयन आख्यानहरु मात्र हैन आजको युगमा समेत तन्त्र साधना र तन्त्र सिध्दी प्राप्तिका नाममा  बालबालिकालाई बली दिएका क्रूरतापूर्णका घट्नाहरु हामिले सु न्दै आएका समेत छौ ।  सुन्नमा आए अनुसार पचास वर्ष आघी सम्म ठूल ठूला पुलनिर्माणमा समेत  पुलको मजबुतीका निमित्त नरबली दिन्थोयो । किम्बदन्ती सुन्नमा आए अनुसार बिक्रम सम्बतका
संस्थापक राजा बिक्रमादित्यले मणिचुर सक्व नगरस्थित शक्तिदायणी बज्रयोगिनिलाई खुसी पार्न राजा आफ्नै सरिरको पाक बनाएर देवीलाई भोग अर्पण गर्न  दनदन आगो दन्की रहेको चुलोमाथी एउटा ठूलू  तेल तताईराखेको कराईमा आफै बसेर सरिरको पाक बनाएर भोग  सर्पण गरेर देवीलाई प्रसन्न पारी देवीकै आसिदवाद बाट पुन:जिवित हुन्थियो रे । सो कराई हाल पनि साँखु बज्रयोगिनी मन्दिरमा आज पनि हेर्न सकिन्छन् नै । नर बली दिएर तन्त्र साधना गरि सिध्दी प्राप्त गर्ने भनेको अब तन्त्रमन्त्र  ग्रन्थका पाना पाना हराई च्यातेर नस्त भईकेका छन् ।  नरबली जस्ता क्रू र अ्मानविय कार्यलाई   मानवताले,  समाज र कानूनले  परापूर्वकालमा मान्यता नै दिएका थिएन।  त्यो बेलापनी त्यस्ता अमानविय क्रू   लुकिछिपी गर्नेगरेका देखिन्थे । परम्परा काल देखि नै  बन्चित गरिसकेको अवस्था पनि केही क्रूता मनस्थिती भएका दुस्तहरुबाट मानवतालाई कलङ्कित बनाउने कार्य गर्दै तन्त्र साधनाको स्वाङ रच्दै जगन्य अपराध गर्ने गरेका घट्ना समय समयमा सुन्नमा आईरहेका छन् ।
      परापूर्वकालमा दैबिक शक्तिको अस्तित्व थियो र  देवीदेवता बाटआशिदवाद सहितको शक्ति , तन्त्र सिध्दी प्राप्त भई  हामिलाई रक्षा समेत गर्दै आएको भन्ने हामिले आस्था र विस्वास गर्दै आएको भएता पनि आज २१ औ शतापब्दी सम्म आईपुग्दा देवीदेवताले हामिहरुको रक्षा गर्ने भन्दा पनि हामिले नै वहाँहरुको मन्दिर र मूर्ती समेत सुरक्षा गर्नु पर्ने अवस्था सिर्जना भई  अब दैबिक शक्ति आस्था र विस्वासमस मात्र सिमित हुन गई  सकेको समयमा  बली दिएर देवता खुसी हुने र बली नदिंदा नै दुखी भई रिसाएको देख्न सक्ने क्षमता भएका को नै छ र ?  न त देवदेवीले मलाई यो चढाउ त्यो नचढाउ नै हामिलाई भन्ने गरेको छ ।

         अहिले हामिले परम्परा र संस्कारका नाममा जे जति गर्दै आएका छौ त्यो सवै आस्था र विस्वासमा हो । आस्था र विस्वास छ सवै छ , भगवान छ ,  हामिले श्रध्दा र भक्तिले चढएको देवीदेवताले ग्रहन गर्छ अनि हामिलाई आशिदवाद पनि दिनु हुन्छन् । त्यसैले हामी देवी देवताका नाममा फुल, ननैबद्य, र माम्शाहारी अनि तन्त्र र शक्ति साधना विस्वास  गर्नेहरुले पशु बलि समेत दिने प्रथालाई कायम गरिदै आएका छन् । हो मासु खानैका लागि मात्र  मन्दिरमा लगेर परम्परा अनि श्रध्दा भक्तीकानाममा आदम्बरितामा बली पुजा गर्दै बोका कात्न लगायर मासु खानु   र बली दिने कार्य परम्परा र धर्म संस्कार बिपरित छ ।   मासु खान प्रयोजन नभएर परम्परा र संस्कार अनुसार श्रध्दा भक्तिका साथ देवीदेवतालाई  प्रथम भोग लगायर बली संस्कार पदती अपनाई बली पुजा गर्दै कुनै सनातनिले बली दिन चाहन्छन् भने उसलाई बली दिन बाट हतोसाहिको व्यवहार गर्नु  र बाधाअर्चनको व्यवधान खडा गर्नु गलत हुने छ । र कुनै सनातनिलाई पशु पन्छिको बली दिने आत्माले स्विकार गर्दैनन् भने परम्पराका नाममा उसले पशु पन्छिको बली दिनै पर्छ भन्ने छैन र नदिनु नै राम्रो हुने छन् ।
        बेद शास्त्र मान्ने, महादेवका अर्धा।ङ्गणी श्री सरिदेवीले दक्ष प्रजापतिको यज्ञमा हाम्म्फालेर अत्मदाह गर्दा शिव क्रोधहुनु भई हुनु  शिवगणबाट बट  दक्षलाई बद गरिसिर यज्ञकुण्डमा होमि सकेको अवस्थामा महादेवले यज्ञमा बलि दिनका लागि राखिएका बोकाको बद गर्न लगालगायर  त्यसको सिर दक्षको घडमा प्रत्यारोपण गरेर जीवन दान दिएको  पौराणिक कथालाई पनि स्विकार्ने अनि दक्षेकै समय कालदेखी चली आएको बलि प्रथा चाहिं धर्म शास्त्रगत छैन भन्दै स्वयम् सनातनिहरु नै फलाक्दै हिद्नु के  सनातन धर्म संगत छ त ? 
     बलि प्रथा अन्य हुनुपर्छ भन्दै अभियानमा   लागेका सनातनी धर्मका बिभिन्ने गुत उपगुतमा आफुलाई बिभाजित गर्दै आफ्नो सनातनी कुल धर्म संस्कारलाई आफैले कम्जोर बनाउँदै पशिचिमाहरुलाई डलर फ्याकेर यहाँका सनातनिहरुलाई धर्मान्तरण गराउँदै ईसाई धर्ममय बनाउनमा सहयोगमा  लागेका समस्त सनातनिहरुले यश तर्फ सोच्नै पर्ने देखिन्छन्
         अत: जब सम्म …..महाकालेस्वर महादेवका शक्तिदायिनी माता श्री सतिदेवीले दक्षको … यज्ञमा आत्मादाह गरेको र सिरबिहिन दक्षको घडमा सिर प्रत्यारोपन गर्न दक्ष स्वयमले आफ्नो यज्ञमा पशु बली दिनका लागि व्यवस्था गरि राखेको बोकालाई बद गरेर त्यस बोकाको सिर दक्षका घडमा प्रत्यारोपन गरि  ब्रम्हा पुत्र दक्ष प्रजापती  छाग मुख भएको पौराणिक कथा सनातनिहरुले ससम्मान गर्दै मान्दै आए सम्म बली प्रथालाई कुप्रथा भन्दै त्यसको अन्त्य हुनु पर्छ भन्दै चलाएको अभियानको कुनै औचित्यपूर्ण मान्न सक्ने अवस्था छैन ।

   अस्तु ।

"बलि प्रथा नियाल्दा ….."

PUBLISHED BYप्रकाशमान शिल्पकार

प्रकाशम

POS