 |
| ,यःमरी |
नेवाः,यःमरी पुन्हि व ज्यापु दिवस
झीगु स्वनिगः न्हिपौ
ने.संं. ११३३ थिंला १५(यःमरी पुन्हि) शुक्रवाः
बि.सं. २०६९ पुस १३ शुक्रवाः
प्रकाशमान शिल्पकार
नेवाः नेपाःया छगु जातिय समुदाय जक मखु नेपाःया म्हसीका हे खः । अलय् नेवाः छगु राष्ट्रियता हे खः । नेवाः सामुदाय्या निर्माण उत्तर दीिक्षण एशियाया मनुतय्गु समिकरण नं जुगु खः धईगु बिज्ञतय्गु थन भनाई दु । अथय्जुया नेवाःतय् छगु थःगु हे बिशेष म्हसीका दुगु संस्कृति दुगु खः । गुगुकि उत्तर व दक्षिण एशियाया जात जातितय्गु स्वयाँ बिस्कं बिस्कं संस्कृति दु । च्वापुगुँया मुलय् नेपाःया मध्य पहाडी भूभाग नेपालमण्डलय् बिकसित थ्व नेवाः जाति प्राचिनकालनिसें बनेज्या(ब्यापार) व थीथी ज्याया सिलसिलाय् एशियाया मुलुक व बिश्वया थीथी देशय् फिजेजुया च्वंसा न थुमिसं थःगु मूल तजिलजि संस्कृति,रितथिति तधं बाय् चिधं कथं हना म्वाका हे वयाच्वंगु दु । थ्व खँया जानकारी थीथी ईलय् फलानागु देशय् च्वंपिं नेवाःतय्सं ई कथंया नखः चखः हनधइगु संचार माध्यमं संचार जु्गु ब्वखँ झीसं न्येना सिका हे च्वना ।
दक्षिण एशियाया बिविध जात जाति मध्य झी नेवाः जातित अप्वः हे नखः चखः व जात्रा पर्व हनेमापिं समुदाय दुनेलाना च्वंगु दु । नेवाःत थीथी थाय्वाय् कथं व ईब्य कथं नखः चखः व जात्रा पर्व हनेगुलिं लय्पतिकं छगु न छगु नखः चख बाय् जात्रा पर्वया रुपय् हनावया च्वंगु दु । नेवाः तजिलजि व सामाजिक संरचना कथं हना वयाच्गंगु थीथी नख चखःत ताला बाय् चिकुलाया ईब्य कथं थःत अनुकुलयाना यंकेत , थःगु शरियात माःकथंया खुराक,पौष्टिकतत्व बाय् नसात्वसा नय्गु कथंया बाय् भौगोलिक व सामाजिक स्थिति कथं हनावया च्वंगु दु ।
नेपाः छगु कृषिप्रधान देय् जुगुलिं थन कृषियात हे मू लज्गा(पेशा)यारुपय् नालाकाया वगुलिं अप्वःयाना थनःयागु संस्ककृति न कृषिनापं हे स्वापू दुगु खनेदु । दछिया झिनिगु(१२गु) पुन्हीया थःथःगु हे बिस्कं बिस्कं कथंया धार्मिक,सामजिक व सांस्कृतिक महत्व दु । थुकि मध्य यःमरी पुन्हिया न थःगुृ हे कथंया महत्व दु ।
यःमरी पुन्हि नेपाल सम्वतया थिंला(ििबक्र्रम सम्वतया मंसिर महिनाये)लाय्ला । थिंलाये लागु पुन्हि जुगुलिं थ्व पुन्हियात थिंला पुन्हि न धाय्गुृया । गैहृनेवाःतय्सं थ्व पुन्हियात धान्य पुन्हि धाइगुया । थ्व थिंला पुन्हि कुन्हु थीथी गैहृ नेवाःतय् थःथःगु रितिथिति , पम्हपरा ं व संस्कृति कथं धान्य पुन्हिया रुपय् धनेश्वर माहादेवयात पुजायाना अथे हे उत्तर नेपाःया गैहृ नेवाःतयय्सं गैडपूजाया रुपय् , किराती समुदाय्तय्सं उधौली पर्वया रुपय् अथेहे छुं गैहृ नेवाःसमुदाय्तय्सं धासा कुलायेन पूजा –(कुलदेवताया पूजायाना) बिशेष दिं कथं हनावया च्वंगु दु । नेवाःतयेसं धासा थ्व थिंला पुन्हियात न्हुगु जाकिया पोचुं(जाकिचुं)या यःमरी दयेका द्यःतय्त छाया(छगु कथंया प्रकृति पूजा) पूजायाना प्रशादया रुपय् यःमरी नया यःमरी पुन्हिया नखः हनावया च्वंगु दु । थुकथं थ्व यःमरी पुन्हियादिं झी नेवाःतय्गु जक मखु सकल नेपाःमि तय्गु थःथःगु संस्कृति कथंया बिशेषि नखःया दिं खः । थ्व थिंलाया ईलय् सकसियाँ बुँइ वालय्गु,वादायेगु,वाखँलय् पाय्गु व वादुकाया थःथगु भकारी जाय्के धुंकि(बुराँज्याः सिधय्का वाखासेयाना वादुकाया भकारी जायेकेगु ज्याः धुंकि) । न्हुगु जाकिया पोचुं(जाकि चुं) क्वाःलखँ न्ह््याना हाम्वः व चाकु दाय्का पोचुंया बिशेष आकारया मरी दय्का उकियादुने दाय्कातगु हाम्व चाक ुतया हाया दयेकीगु थ्व मरी सकसितं यःगुलीिं हे थ्व बिशेष आकारया मरीया नां यःमरी जुवंगु खः धइगु भनाइ दु । न्हुगु जाकि दकले न्हापां द्यःपिन्त छाया जक थमं नयेमाुगु कथं थ्व नखः नेवाःतयृ्सं हनावया च्वंगु खनेदु । न्हुगुवाया न्हुगु जाकि द्यःतयत छाया जक नईगु थिति गैहृ नेवाःतय् न दुग खनेदुसा न इमि धासा कछलाथ्वया(कार्तिक शुल्क हरीबोधनी एकाखशी) एकादशी कुन्हुनिसें सकिमना पुन्हि(कार्तिक पुन्हि) कुन्हुतक दुने न्हुगु कचिगु जाकि,धौउ,केरा,चिनि व किसमिस मसला(नंक्या,छोरा,काजु व दाख)तया मिश्रणयाना “न्वाइ“ धइगु छगु परिकार दयेका होम इत्यादियाना थःथगु गछेकथं पूजायाना द्यःतय्त छाया जक न्हुगु जाकि थम्हं नइगु परम्परा दुगु खनेदु ।
यःमरी न्हापा सुनां गबले गन दय्केगु सुरुयागु धईगु खँय “ हाम्रो संस्कृति पर्व र जात्राहरु ” धइगु सफुलय् भाजु लीलाभक्त मुनकर्मिजुं च्वयात कथं न्हापा न्हापा पांचाल देय् आथौकन्हेपया काभ्रे पन्ती देशय् सुचन्द्र नांया छम्ह धर्मात्मा माहाजान दुगु । व सुचन्द्र माहाजनया निम्हतिपुलिं दकलय् न्हपां थिंला पुन्हि (मार्ग शुल्क पुन्हिं कुन्हु थःगुछें सुचुपिचुयाना निसियाना थ्व बिशेष प्रकारया पोचुं(जाकिचोचु)या मरी दय्का थःगु इष्टदेवयात छाया पूजायाना प्रशादया रुपये थम्हं नया कतःयात न इनाबिया नकुगु , अनं लिपा थ्व मरी सकसिन तस्कं हे येया यःगु मरी जुया थुकियात लोकजनतय्सं निरन्तरता बिया यःमरी दय्केगु परम्परा सुरुजुगु खः धर्ईगु भनाई दु ।
यःमरी पुन्हि छन्हु न्ह्यःह् हे नेवाःतय्गु थःथःगु छें सुचुपिचुयाना बँथिला निसियाई । पुन्हि कुन्हु सुथ न्हपांनिसें हे छें छें यःमरी छुइगु ज्याः जुई । थ्व यःमरीया छखे च्वका लुइका बिचय् भंगथे तग्वका मेखे थःथःगुइच्छा कथं आकारवय्का यःमरी पोतासी(चायागु छगु प्रकारया बिशेष थल) हाया यःमरी तयारयाना दकलय् न्हपां गणेद्यः,थःथःगु पीठ द्यःथाये यःमरी छाया पूजायाना जक प्रशादया कथं थ्व यःमरी थम्हं नई । बहनि छेंया वाभकारी यःमरी छाया कूपूजायाइ । भकारी पूजायाय्गुयात कूपूजा धाई । यःमरी पुन्हि कुन्हु व वया प्यन्हु न्ह्यः व प्यन्हु लिउने दुखँ क्यंपिंनिगु छें व दुखँ क्यंपिनिगु छेंजःपिनि यःमरी छुइमज्यू बाये यःमरी नखः हनिमजिगु न थन नेवाः परम्परा दु । थ्व यःमरी पुन्हि नखः नेवाः समुदाय्या छगु बिस्कं म्हसीकाया रुपय् हनावया च्वंगु नखः खसान नेवाः समुदाय्या दुनेया हे छुं जात जातिया बिशेष खलःतय् थ्व यःयमरी कुन्हु यःमरी छुइमज्यूगु न परम्परा थनदु । पुन्हि कुन्हु यःमरी छुइमज्यूगु परम्परा दुपिं नेवाःखलःतय् यःमरी छुतधासा बिध्न जुइफु धइगु परम्परागत धारण दु ।
नेवाःदुनेया छुं जात जाति खलतय्सं यःमरी पुन्हिं यःमरी छुइमज्यू धईगु खँय् भाजु राजपुतसिंह बामन शाहीजुया भनाईधासा थुकथं बिस्कं दुगु खनेदु ः– नेवाः समुदाय्या छगु हे जाती व खलःदुनेया छगु हे परम्मपरागत सीगठीदुने च्वनावपिं व छम्ह हे देगुद्यः(कुलदेबत)या पुजायाना वयाच्वपिं छुं खलःतय् हे न यःमरी छुइमज्यूगु परम्परा दुगु व थुकिया हुनि (कारण) न्हापाया छुं ईलय् राज्यंलिना च्वंपिं, राज्यं सर्वस्व हरणयानातपिं बाय् राजनितिक पिदित जुपिं खलः बाय् समुहतय् वापिगु बुँ दइमखु । बुँ वगु न्हुगु वाया न्हुगु जाकि नय् न्ह्यः न्हुगु जाकिया पोचुं(जाकिचुं)या यःममरी दय्का द्यःतय्त छाया जक न्हुगु जाकि नय्गु परम्परागत थितिकथं हे थ्व यःमरी पुन्हि नखः नेवाःतयेसं कःघाना हनावया च्वंगु अवस्थाय् वापिइगु बुँ हे मदुपिनि बुंंँ न्हुगु वा बाय् न्हुगु जाकि वइगुला जुइहे मखत । थ्व अवस्थाय् नेवाः थितिकथं पुन्हि कुन्हु यःमरी छुना यःमरी छाया कूपूजा न याय्मागु मदुगुलिं हे उकुन्हु यःमरी मछुइगु बाय् यःमरी छुइगु ज्यामयागु खः । अलय् बुँ दुपिनि खलःतय् यःमरी दय्का भकारी यःमरी छाया कूपूजायाना न्हुगु जाकिया यःमरी नइगु अथेजुसां थःपिनि धासा भकारी हे मदुगु हुनिं यःमरी दय्का पुज्याय् म्वागुलिं थःमस्तेत संन्तोस याय्गु लाग्रि झीसं यःममरी छुइमज्यू धया, यःमरी छुतधासा बिघ्न(छेंजःपिंत हानि नोक्सान)जुइफु धया मस्तेत हेका वया च्वंगुलिं लिपा लिपावना थ्व हे परम्मपरा काय्म जुजुं वगु खः धईगु भनाइ दु । भाजु राजपुतसिहं बामन शाहीजुं थ्व खँयात पुस्तियाय्त थुकथं धयादिई – येँ माहानगरपालिकां हृदयचन्द्रसिहं मार्ग धया नां छुनातगु १९ वडाया प्याफः बन्जाहिटि त्वाःया मल्लकालीन अवस्थांनिसें राणाकालतकया नां जागु छें राजपुतसिंह भाजुमान शाहीजु( वय्क भाजु बामनजुया बाज्या)या तःखाछेंया छेंजःतय् वावइगु बुँ छकुचा हे मदु । त्वाःलय् सकिसां स्वया न तखागू छें धया नां जागु तःखाछेंया बुँ यक्व हे दय्मागु खः अथेसां बुँ धासा छकु हे मदुगु व यःमरी पुन्हिु कुन्हु न यःमरी छुइमज्यु धइगु परम्मपरागत थितिदया वयाच्वंगु दु । अथेसां वहे तःखाछेंया सीगुठी तोखाया जयसिंहं तयातकगु तःधंगुठीया मेमेपिं गुठीयार मध्यया छम्ह हे देगुद्यः(कुलदेवता) पुजायाना वयाच्वंपिं राणकालय् स्विनिम्ह माहाजनतय् नां धललय् नां दुपिं येँ यटखा दमाई त्वाःया राजपुतसिंह भाजुनाराण शाहीजु व जयबहादरु शाहीजुपिनि थाय् थासय् सलँसः पि बुँ दुगु अलय् यःमरी न छुइ ज्यूगु अथेसां तःखाछेंया भाजुमानया खलःतय् धासा गनं बुँ न मदुगु यःमरी न छुइ मज्यूगु हुनि थ्वहे जुइमा धईगु भनाई दु । तःखाछेंया खलःतय् बुँ मदुगु हुनि न्हापा न्हापा छुं ईलय् राज्यं छुं हुनि सर्वस्व हरणयागु बाय् सर्वस्व हरणयानातगु जुइमा अथेजुया हे तःखाछेंया खलःतय् बुँ छकुचा हे मदुगु जुइमा धइगु वयेक भाजु बामनजुया भनाई दु ।
यःमरी पुन्हि कुन्हु यःमरीया नापं पोचुं(जाकिचुं)या ग्वारायात पतीचिंका(थेप्चोयाना) ल्वंचामारी(मुतुमरी)या नाप नापं मायो(दुने निनातगु माय्तया), बायो(दुने लाचुंतया) व चाःकुद्यः(हाम्वःव चाकुया मिश्रणतया) मरी न दय्केगुयाई । अथे हे पोचुंया हे सिन्हःमू,ज्वाला न्हाय्कं,गणेद्यः,लक्ष्मी द्यः, कुबेरद्यः,सकुन्दा,त्वारुवा इत्यादि न दय्का पाथीइतया न्हुगु वा बाय् जाकि दुगु भकारी बाय् त्यपय् दय्नेतया गणेद्यः,लक्ष्मिी द्यः व धनसम्पतिया रक्षक कुबेर द्यःयात आराधनायाना यःमरी छाया पूजायाई । थ्व पूजायात कूपूजायाय्गु धाई । थ्व कूपूजाया स्वाँ प्यन्हु लिपाजक क्वकाया बियाच्छोय् धुकुपिं म्ह्यामचातय्त सता प्रशादया रुपये यःमरी नकीगु नेवाःथिति दु । यःमरी पुिन्हुं यःमरी दय्का कूपूजायाना यःमरी मेपिन्त दानयासा बाय् इनाबिलसा छेंया धनसम्पति व अन्नभन्दार स्थिरजुया च्वनी धइगु थन परम्परागत व धारमिक जनबिश्वास दु ।
नेवाः संस्कृतिलय् यःमरी पुन्हियाजक मखुकि यःमरीया न उतिकं हे तसकं हे महत्व दु । नेवाः समाजय् मस्तय्गु बुँदिं हनिबलय् झिदँ तक ज्वरदँपतिकं दँ कथंया यःमरीतया मालादय्का क्वखाय्किगु परम्परा दु । मचातेगु बुँदिंबलय् क्वखाकेत दय्किगु यःमरीदुने हाम्व व चाकुया पलिसा पंचतत्वया प्रतिक कथं न्यागः किगः(जाकि) तय्गु चलन दु । अथे हे मचा प्वाथय् दयाः मचा बुइ छुं न्हि न्ह्यः थःछेंपाखें प्वाथय् दृुम्ह म्ह्याय् मचायत नेवाः संस्कार कथं धौबजि नक यंकि बलय् बाय् धौबजि नक हइगु बखतय् न यःमरीतया यंकेमागु नेवाः थितिदु । अथे हे न्हुगु छें दय्का पलिंचिना पूजा(धूरीपूजा)याइबलय् पलिं यःमरी क्वफाय् मागु चलन दु । अथे हे यलया बुंग द्यः व येँया जनबहा द्यःया ख सालीबलय् न गजुच्वकां यःमरी क्वफ्वाय् मागु बाय् कुतुंके मागु थन धामिृक चलन व परम्परा दु । थुकथं नेपाःया व नेवाः समुदाय्या संस्कृतिलय् यःमरी सांस्कृतिक व धार्मिक बिशेषत्तां जागु खने दु ।
यःमरीलय् जाकिचुं जक मखु चाकु दुगुलिं थुकिं पौष्टिकतत्व प्राप्त जु । थुकि कार्बोहाइड्रेत थजागु झीगु शरियात मागु पैष्टिक तत्व दइगु व हाया दय्किगुलिं स्वास्थ्य बर्दक न जु । यःमरी चिकुलां नइगु जुगुलिं थुकिं चिकुलाया मौसमय् शरिरय् गर्मि उत्पन्नयाना तागत बिइगु ज्याःया । अथेसां थ्व यःमरी अमलपित्त(ग्याष्टिक)या ल्वगित, चिनिल्वय्(मधुमेह)या ल्वगित व कब्जिय्तया समस्या दुपिंसंधासा यःमरी मनसां ज्यू धइगु स्वास्थ्य बिज्ञतय्गु भनाई दु ।
यःमरी पुन्हि कुन्हुया दिंयात नेपाःया म्हसीकाया रुपय् न्ह््यःने वयाच्वगु नेवाः समुदाय्या छगु जाति व नेवाः संस्कृतिया धनि अलय् नेवाः समुदाय्या बहुसंँख््यक जातिलय् लानाच्वंगु ज््यापु समुदाय्या समाजं “ज््यापु दिवस“या रुपय्कया गुदँ न्ह््यःनिसें हनावया नेवाः समाज व नेवाः संस्कृतिया स्वान्ह त्जाथःलय् छगु त्वाथ तंग दु । नेवाःतय्गु परम्परागत छेंया स्वान्ह त्वाथलय् न्हेत्वाथजक दई । थ्व झीगु छेंया परम्परागत स्वान्ह त्वाथ नं झी नेवाः संस्कृतिया हे छगु त्वाथ हे खः । झीगु थ्व परम्परागत स्वान्ह त्वाथलय् छगुजक त्वाथ तंसान(थपेजुसा न) बाय् त्वाथ म्ह्वजुसा न(कम जुसान) परम्परागत स्वान्हया रुप बिरुप न जुइफु बाय् झीगु नेवाः संस्कृतिलय् बिरुप मवइ न धाय ्मफु । नेवाः नेवाः छवाः जुइमा धइगु चिन्तनमनन् व संघिय् नेवाःराज्यया मागजुया च्जंगु थौंया ईलय् नेवाःतय् थीथी नखःचखःयात नेवाःदुनेया छगु नेवाः जातया थुकथं बिशेष दिवस कथं हनेगु परम्परा थन गुदँया दुने बिकसित जुयावगुया नापं उकथंया मानसिकक्ता ब्वलना वयात्वंगु खनेदु । दकलय् न्हापां गुदँ न्ह््यः ज््यापु समाजं “यःमरी पुन्हि“कुन्हुया दिंयात “ज््यापु दिवस“ कथं हनेगु सुरुजुलसा अनंलिपा वहे संस्कृतिया नक्लयायां नायः समुदाय्तय्सं न मेगु छगु नेवाः नखः पाहाँचहृेया दिँ कुन्हुयात “नायः दिवस“ कथं हनेगुयात । थथे हे मेमेगु जात जातितय्सं न थुकथं थःथःगु जातिय् दिवस हनेगु मानसिकक्ता ब्वलना च्वंगु थन खनेदु । कन्हे थीथी नेवाः नखः चखःयादिंयात थुकथं थीथी नेवाः जात जातितय्सं थःथःगु समुदाय्या बिस्क बिस्कं दिवसयारुपय् हनेगु परम्परा काय्म याना मवइ धाएमफइमखु । यःमरी पुन्हि सकल नेवाःतय् नं नखः खः । थ्व यःमरी पुन्हिया दिँयात “ज््यापु दिवस“ कथं हनेबलय् मेपिं थीथी नेवाःतेसं नेवाःदुने फुटया बिजारोपण बिकशित जुजुं वयाच्वंगु आशंकायाना वगु थन खनेदु । अथेजुया सकल नेवाःतय्त चिना तयेफइगु व सकmल नेवाःतय्गु म्हसीका बिइफुगु कथं “ज््यापु समाजं हनावया च्वंगु यःमरी पुन्हियादिंया ज््यापु दिवसयात “नेवाः दिवस“यारुपय् हिकायंकेमागु नेवाः नेवाः छवाः जुइमा धइगु चिन्तनमनन्या लिच्व व नेवाः नुगःखँ हे खः ।“
त्यःछिं त्यः , बकीछं त्यः ,
लातापाता कुलिंचां जुसीं त्यः !
यःमरी च्वामु उकीया दुने हामु ,
ब्यूम्ह ल्यासे मब्यूम्ह बुरी...कुती
त्यःछिं तियः , बोकछिं तियः थुुगुसिया सामा वल,
यःमरी निगः तियः !
यःमरी तुयू , उकिया दुने चाकु ,नयेबले माकु ,दुरुमरी ताकु
बिउसा ल्यासे मविउसा सिति....कुति बुढि !!!
झीगु स्वनिगः न्हिपौ
ने.संं. ११३३ थिंला १५(यःमरी पुन्हि) शुक्रवाः
बि.सं. २०६९ पुस १३ शुक्रवाः
प्रकाशमान शिल्पकार
नेवाः नेपाःया छगु जातिय समुदाय जक मखु नेपाःया म्हसीका हे खः । अलय् नेवाः छगु राष्ट्रियता हे खः । नेवाः सामुदाय्या निर्माण उत्तर दीिक्षण एशियाया मनुतय्गु समिकरण नं जुगु खः धईगु बिज्ञतय्गु थन भनाई दु । अथय्जुया नेवाःतय् छगु थःगु हे बिशेष म्हसीका दुगु संस्कृति दुगु खः । गुगुकि उत्तर व दक्षिण एशियाया जात जातितय्गु स्वयाँ बिस्कं बिस्कं संस्कृति दु । च्वापुगुँया मुलय् नेपाःया मध्य पहाडी भूभाग नेपालमण्डलय् बिकसित थ्व नेवाः जाति प्राचिनकालनिसें बनेज्या(ब्यापार) व थीथी ज्याया सिलसिलाय् एशियाया मुलुक व बिश्वया थीथी देशय् फिजेजुया च्वंसा न थुमिसं थःगु मूल तजिलजि संस्कृति,रितथिति तधं बाय् चिधं कथं हना म्वाका हे वयाच्वंगु दु । थ्व खँया जानकारी थीथी ईलय् फलानागु देशय् च्वंपिं नेवाःतय्सं ई कथंया नखः चखः हनधइगु संचार माध्यमं संचार जु्गु ब्वखँ झीसं न्येना सिका हे च्वना ।
दक्षिण एशियाया बिविध जात जाति मध्य झी नेवाः जातित अप्वः हे नखः चखः व जात्रा पर्व हनेमापिं समुदाय दुनेलाना च्वंगु दु । नेवाःत थीथी थाय्वाय् कथं व ईब्य कथं नखः चखः व जात्रा पर्व हनेगुलिं लय्पतिकं छगु न छगु नखः चख बाय् जात्रा पर्वया रुपय् हनावया च्वंगु दु । नेवाः तजिलजि व सामाजिक संरचना कथं हना वयाच्गंगु थीथी नख चखःत ताला बाय् चिकुलाया ईब्य कथं थःत अनुकुलयाना यंकेत , थःगु शरियात माःकथंया खुराक,पौष्टिकतत्व बाय् नसात्वसा नय्गु कथंया बाय् भौगोलिक व सामाजिक स्थिति कथं हनावया च्वंगु दु ।
नेपाः छगु कृषिप्रधान देय् जुगुलिं थन कृषियात हे मू लज्गा(पेशा)यारुपय् नालाकाया वगुलिं अप्वःयाना थनःयागु संस्ककृति न कृषिनापं हे स्वापू दुगु खनेदु । दछिया झिनिगु(१२गु) पुन्हीया थःथःगु हे बिस्कं बिस्कं कथंया धार्मिक,सामजिक व सांस्कृतिक महत्व दु । थुकि मध्य यःमरी पुन्हिया न थःगुृ हे कथंया महत्व दु ।
यःमरी पुन्हि नेपाल सम्वतया थिंला(ििबक्र्रम सम्वतया मंसिर महिनाये)लाय्ला । थिंलाये लागु पुन्हि जुगुलिं थ्व पुन्हियात थिंला पुन्हि न धाय्गुृया । गैहृनेवाःतय्सं थ्व पुन्हियात धान्य पुन्हि धाइगुया । थ्व थिंला पुन्हि कुन्हु थीथी गैहृ नेवाःतय् थःथःगु रितिथिति , पम्हपरा ं व संस्कृति कथं धान्य पुन्हिया रुपय् धनेश्वर माहादेवयात पुजायाना अथे हे उत्तर नेपाःया गैहृ नेवाःतयय्सं गैडपूजाया रुपय् , किराती समुदाय्तय्सं उधौली पर्वया रुपय् अथेहे छुं गैहृ नेवाःसमुदाय्तय्सं धासा कुलायेन पूजा –(कुलदेवताया पूजायाना) बिशेष दिं कथं हनावया च्वंगु दु । नेवाःतयेसं धासा थ्व थिंला पुन्हियात न्हुगु जाकिया पोचुं(जाकिचुं)या यःमरी दयेका द्यःतय्त छाया(छगु कथंया प्रकृति पूजा) पूजायाना प्रशादया रुपय् यःमरी नया यःमरी पुन्हिया नखः हनावया च्वंगु दु । थुकथं थ्व यःमरी पुन्हियादिं झी नेवाःतय्गु जक मखु सकल नेपाःमि तय्गु थःथःगु संस्कृति कथंया बिशेषि नखःया दिं खः । थ्व थिंलाया ईलय् सकसियाँ बुँइ वालय्गु,वादायेगु,वाखँलय् पाय्गु व वादुकाया थःथगु भकारी जाय्के धुंकि(बुराँज्याः सिधय्का वाखासेयाना वादुकाया भकारी जायेकेगु ज्याः धुंकि) । न्हुगु जाकिया पोचुं(जाकि चुं) क्वाःलखँ न्ह््याना हाम्वः व चाकु दाय्का पोचुंया बिशेष आकारया मरी दय्का उकियादुने दाय्कातगु हाम्व चाक ुतया हाया दयेकीगु थ्व मरी सकसितं यःगुलीिं हे थ्व बिशेष आकारया मरीया नां यःमरी जुवंगु खः धइगु भनाइ दु । न्हुगु जाकि दकले न्हापां द्यःपिन्त छाया जक थमं नयेमाुगु कथं थ्व नखः नेवाःतयृ्सं हनावया च्वंगु खनेदु । न्हुगुवाया न्हुगु जाकि द्यःतयत छाया जक नईगु थिति गैहृ नेवाःतय् न दुग खनेदुसा न इमि धासा कछलाथ्वया(कार्तिक शुल्क हरीबोधनी एकाखशी) एकादशी कुन्हुनिसें सकिमना पुन्हि(कार्तिक पुन्हि) कुन्हुतक दुने न्हुगु कचिगु जाकि,धौउ,केरा,चिनि व किसमिस मसला(नंक्या,छोरा,काजु व दाख)तया मिश्रणयाना “न्वाइ“ धइगु छगु परिकार दयेका होम इत्यादियाना थःथगु गछेकथं पूजायाना द्यःतय्त छाया जक न्हुगु जाकि थम्हं नइगु परम्परा दुगु खनेदु ।
यःमरी न्हापा सुनां गबले गन दय्केगु सुरुयागु धईगु खँय “ हाम्रो संस्कृति पर्व र जात्राहरु ” धइगु सफुलय् भाजु लीलाभक्त मुनकर्मिजुं च्वयात कथं न्हापा न्हापा पांचाल देय् आथौकन्हेपया काभ्रे पन्ती देशय् सुचन्द्र नांया छम्ह धर्मात्मा माहाजान दुगु । व सुचन्द्र माहाजनया निम्हतिपुलिं दकलय् न्हपां थिंला पुन्हि (मार्ग शुल्क पुन्हिं कुन्हु थःगुछें सुचुपिचुयाना निसियाना थ्व बिशेष प्रकारया पोचुं(जाकिचोचु)या मरी दय्का थःगु इष्टदेवयात छाया पूजायाना प्रशादया रुपये थम्हं नया कतःयात न इनाबिया नकुगु , अनं लिपा थ्व मरी सकसिन तस्कं हे येया यःगु मरी जुया थुकियात लोकजनतय्सं निरन्तरता बिया यःमरी दय्केगु परम्परा सुरुजुगु खः धर्ईगु भनाई दु ।
यःमरी पुन्हि छन्हु न्ह्यःह् हे नेवाःतय्गु थःथःगु छें सुचुपिचुयाना बँथिला निसियाई । पुन्हि कुन्हु सुथ न्हपांनिसें हे छें छें यःमरी छुइगु ज्याः जुई । थ्व यःमरीया छखे च्वका लुइका बिचय् भंगथे तग्वका मेखे थःथःगुइच्छा कथं आकारवय्का यःमरी पोतासी(चायागु छगु प्रकारया बिशेष थल) हाया यःमरी तयारयाना दकलय् न्हपां गणेद्यः,थःथःगु पीठ द्यःथाये यःमरी छाया पूजायाना जक प्रशादया कथं थ्व यःमरी थम्हं नई । बहनि छेंया वाभकारी यःमरी छाया कूपूजायाइ । भकारी पूजायाय्गुयात कूपूजा धाई । यःमरी पुन्हि कुन्हु व वया प्यन्हु न्ह्यः व प्यन्हु लिउने दुखँ क्यंपिंनिगु छें व दुखँ क्यंपिनिगु छेंजःपिनि यःमरी छुइमज्यू बाये यःमरी नखः हनिमजिगु न थन नेवाः परम्परा दु । थ्व यःमरी पुन्हि नखः नेवाः समुदाय्या छगु बिस्कं म्हसीकाया रुपय् हनावया च्वंगु नखः खसान नेवाः समुदाय्या दुनेया हे छुं जात जातिया बिशेष खलःतय् थ्व यःयमरी कुन्हु यःमरी छुइमज्यूगु न परम्परा थनदु । पुन्हि कुन्हु यःमरी छुइमज्यूगु परम्परा दुपिं नेवाःखलःतय् यःमरी छुतधासा बिध्न जुइफु धइगु परम्परागत धारण दु ।
नेवाःदुनेया छुं जात जाति खलतय्सं यःमरी पुन्हिं यःमरी छुइमज्यू धईगु खँय् भाजु राजपुतसिंह बामन शाहीजुया भनाईधासा थुकथं बिस्कं दुगु खनेदु ः– नेवाः समुदाय्या छगु हे जाती व खलःदुनेया छगु हे परम्मपरागत सीगठीदुने च्वनावपिं व छम्ह हे देगुद्यः(कुलदेबत)या पुजायाना वयाच्वपिं छुं खलःतय् हे न यःमरी छुइमज्यूगु परम्परा दुगु व थुकिया हुनि (कारण) न्हापाया छुं ईलय् राज्यंलिना च्वंपिं, राज्यं सर्वस्व हरणयानातपिं बाय् राजनितिक पिदित जुपिं खलः बाय् समुहतय् वापिगु बुँ दइमखु । बुँ वगु न्हुगु वाया न्हुगु जाकि नय् न्ह्यः न्हुगु जाकिया पोचुं(जाकिचुं)या यःममरी दय्का द्यःतय्त छाया जक न्हुगु जाकि नय्गु परम्परागत थितिकथं हे थ्व यःमरी पुन्हि नखः नेवाःतयेसं कःघाना हनावया च्वंगु अवस्थाय् वापिइगु बुँ हे मदुपिनि बुंंँ न्हुगु वा बाय् न्हुगु जाकि वइगुला जुइहे मखत । थ्व अवस्थाय् नेवाः थितिकथं पुन्हि कुन्हु यःमरी छुना यःमरी छाया कूपूजा न याय्मागु मदुगुलिं हे उकुन्हु यःमरी मछुइगु बाय् यःमरी छुइगु ज्यामयागु खः । अलय् बुँ दुपिनि खलःतय् यःमरी दय्का भकारी यःमरी छाया कूपूजायाना न्हुगु जाकिया यःमरी नइगु अथेजुसां थःपिनि धासा भकारी हे मदुगु हुनिं यःमरी दय्का पुज्याय् म्वागुलिं थःमस्तेत संन्तोस याय्गु लाग्रि झीसं यःममरी छुइमज्यू धया, यःमरी छुतधासा बिघ्न(छेंजःपिंत हानि नोक्सान)जुइफु धया मस्तेत हेका वया च्वंगुलिं लिपा लिपावना थ्व हे परम्मपरा काय्म जुजुं वगु खः धईगु भनाइ दु । भाजु राजपुतसिहं बामन शाहीजुं थ्व खँयात पुस्तियाय्त थुकथं धयादिई – येँ माहानगरपालिकां हृदयचन्द्रसिहं मार्ग धया नां छुनातगु १९ वडाया प्याफः बन्जाहिटि त्वाःया मल्लकालीन अवस्थांनिसें राणाकालतकया नां जागु छें राजपुतसिंह भाजुमान शाहीजु( वय्क भाजु बामनजुया बाज्या)या तःखाछेंया छेंजःतय् वावइगु बुँ छकुचा हे मदु । त्वाःलय् सकिसां स्वया न तखागू छें धया नां जागु तःखाछेंया बुँ यक्व हे दय्मागु खः अथेसां बुँ धासा छकु हे मदुगु व यःमरी पुन्हिु कुन्हु न यःमरी छुइमज्यु धइगु परम्मपरागत थितिदया वयाच्वंगु दु । अथेसां वहे तःखाछेंया सीगुठी तोखाया जयसिंहं तयातकगु तःधंगुठीया मेमेपिं गुठीयार मध्यया छम्ह हे देगुद्यः(कुलदेवता) पुजायाना वयाच्वंपिं राणकालय् स्विनिम्ह माहाजनतय् नां धललय् नां दुपिं येँ यटखा दमाई त्वाःया राजपुतसिंह भाजुनाराण शाहीजु व जयबहादरु शाहीजुपिनि थाय् थासय् सलँसः पि बुँ दुगु अलय् यःमरी न छुइ ज्यूगु अथेसां तःखाछेंया भाजुमानया खलःतय् धासा गनं बुँ न मदुगु यःमरी न छुइ मज्यूगु हुनि थ्वहे जुइमा धईगु भनाई दु । तःखाछेंया खलःतय् बुँ मदुगु हुनि न्हापा न्हापा छुं ईलय् राज्यं छुं हुनि सर्वस्व हरणयागु बाय् सर्वस्व हरणयानातगु जुइमा अथेजुया हे तःखाछेंया खलःतय् बुँ छकुचा हे मदुगु जुइमा धइगु वयेक भाजु बामनजुया भनाई दु ।
यःमरी पुन्हि कुन्हु यःमरीया नापं पोचुं(जाकिचुं)या ग्वारायात पतीचिंका(थेप्चोयाना) ल्वंचामारी(मुतुमरी)या नाप नापं मायो(दुने निनातगु माय्तया), बायो(दुने लाचुंतया) व चाःकुद्यः(हाम्वःव चाकुया मिश्रणतया) मरी न दय्केगुयाई । अथे हे पोचुंया हे सिन्हःमू,ज्वाला न्हाय्कं,गणेद्यः,लक्ष्मी द्यः, कुबेरद्यः,सकुन्दा,त्वारुवा इत्यादि न दय्का पाथीइतया न्हुगु वा बाय् जाकि दुगु भकारी बाय् त्यपय् दय्नेतया गणेद्यः,लक्ष्मिी द्यः व धनसम्पतिया रक्षक कुबेर द्यःयात आराधनायाना यःमरी छाया पूजायाई । थ्व पूजायात कूपूजायाय्गु धाई । थ्व कूपूजाया स्वाँ प्यन्हु लिपाजक क्वकाया बियाच्छोय् धुकुपिं म्ह्यामचातय्त सता प्रशादया रुपये यःमरी नकीगु नेवाःथिति दु । यःमरी पुिन्हुं यःमरी दय्का कूपूजायाना यःमरी मेपिन्त दानयासा बाय् इनाबिलसा छेंया धनसम्पति व अन्नभन्दार स्थिरजुया च्वनी धइगु थन परम्परागत व धारमिक जनबिश्वास दु ।
नेवाः संस्कृतिलय् यःमरी पुन्हियाजक मखुकि यःमरीया न उतिकं हे तसकं हे महत्व दु । नेवाः समाजय् मस्तय्गु बुँदिं हनिबलय् झिदँ तक ज्वरदँपतिकं दँ कथंया यःमरीतया मालादय्का क्वखाय्किगु परम्परा दु । मचातेगु बुँदिंबलय् क्वखाकेत दय्किगु यःमरीदुने हाम्व व चाकुया पलिसा पंचतत्वया प्रतिक कथं न्यागः किगः(जाकि) तय्गु चलन दु । अथे हे मचा प्वाथय् दयाः मचा बुइ छुं न्हि न्ह्यः थःछेंपाखें प्वाथय् दृुम्ह म्ह्याय् मचायत नेवाः संस्कार कथं धौबजि नक यंकि बलय् बाय् धौबजि नक हइगु बखतय् न यःमरीतया यंकेमागु नेवाः थितिदु । अथे हे न्हुगु छें दय्का पलिंचिना पूजा(धूरीपूजा)याइबलय् पलिं यःमरी क्वफाय् मागु चलन दु । अथे हे यलया बुंग द्यः व येँया जनबहा द्यःया ख सालीबलय् न गजुच्वकां यःमरी क्वफ्वाय् मागु बाय् कुतुंके मागु थन धामिृक चलन व परम्परा दु । थुकथं नेपाःया व नेवाः समुदाय्या संस्कृतिलय् यःमरी सांस्कृतिक व धार्मिक बिशेषत्तां जागु खने दु ।
यःमरीलय् जाकिचुं जक मखु चाकु दुगुलिं थुकिं पौष्टिकतत्व प्राप्त जु । थुकि कार्बोहाइड्रेत थजागु झीगु शरियात मागु पैष्टिक तत्व दइगु व हाया दय्किगुलिं स्वास्थ्य बर्दक न जु । यःमरी चिकुलां नइगु जुगुलिं थुकिं चिकुलाया मौसमय् शरिरय् गर्मि उत्पन्नयाना तागत बिइगु ज्याःया । अथेसां थ्व यःमरी अमलपित्त(ग्याष्टिक)या ल्वगित, चिनिल्वय्(मधुमेह)या ल्वगित व कब्जिय्तया समस्या दुपिंसंधासा यःमरी मनसां ज्यू धइगु स्वास्थ्य बिज्ञतय्गु भनाई दु ।
यःमरी पुन्हि कुन्हुया दिंयात नेपाःया म्हसीकाया रुपय् न्ह््यःने वयाच्वगु नेवाः समुदाय्या छगु जाति व नेवाः संस्कृतिया धनि अलय् नेवाः समुदाय्या बहुसंँख््यक जातिलय् लानाच्वंगु ज््यापु समुदाय्या समाजं “ज््यापु दिवस“या रुपय्कया गुदँ न्ह््यःनिसें हनावया नेवाः समाज व नेवाः संस्कृतिया स्वान्ह त्जाथःलय् छगु त्वाथ तंग दु । नेवाःतय्गु परम्परागत छेंया स्वान्ह त्वाथलय् न्हेत्वाथजक दई । थ्व झीगु छेंया परम्परागत स्वान्ह त्वाथ नं झी नेवाः संस्कृतिया हे छगु त्वाथ हे खः । झीगु थ्व परम्परागत स्वान्ह त्वाथलय् छगुजक त्वाथ तंसान(थपेजुसा न) बाय् त्वाथ म्ह्वजुसा न(कम जुसान) परम्परागत स्वान्हया रुप बिरुप न जुइफु बाय् झीगु नेवाः संस्कृतिलय् बिरुप मवइ न धाय ्मफु । नेवाः नेवाः छवाः जुइमा धइगु चिन्तनमनन् व संघिय् नेवाःराज्यया मागजुया च्जंगु थौंया ईलय् नेवाःतय् थीथी नखःचखःयात नेवाःदुनेया छगु नेवाः जातया थुकथं बिशेष दिवस कथं हनेगु परम्परा थन गुदँया दुने बिकसित जुयावगुया नापं उकथंया मानसिकक्ता ब्वलना वयात्वंगु खनेदु । दकलय् न्हापां गुदँ न्ह््यः ज््यापु समाजं “यःमरी पुन्हि“कुन्हुया दिंयात “ज््यापु दिवस“ कथं हनेगु सुरुजुलसा अनंलिपा वहे संस्कृतिया नक्लयायां नायः समुदाय्तय्सं न मेगु छगु नेवाः नखः पाहाँचहृेया दिँ कुन्हुयात “नायः दिवस“ कथं हनेगुयात । थथे हे मेमेगु जात जातितय्सं न थुकथं थःथःगु जातिय् दिवस हनेगु मानसिकक्ता ब्वलना च्वंगु थन खनेदु । कन्हे थीथी नेवाः नखः चखःयादिंयात थुकथं थीथी नेवाः जात जातितय्सं थःथःगु समुदाय्या बिस्क बिस्कं दिवसयारुपय् हनेगु परम्परा काय्म याना मवइ धाएमफइमखु । यःमरी पुन्हि सकल नेवाःतय् नं नखः खः । थ्व यःमरी पुन्हिया दिँयात “ज््यापु दिवस“ कथं हनेबलय् मेपिं थीथी नेवाःतेसं नेवाःदुने फुटया बिजारोपण बिकशित जुजुं वयाच्वंगु आशंकायाना वगु थन खनेदु । अथेजुया सकल नेवाःतय्त चिना तयेफइगु व सकmल नेवाःतय्गु म्हसीका बिइफुगु कथं “ज््यापु समाजं हनावया च्वंगु यःमरी पुन्हियादिंया ज््यापु दिवसयात “नेवाः दिवस“यारुपय् हिकायंकेमागु नेवाः नेवाः छवाः जुइमा धइगु चिन्तनमनन्या लिच्व व नेवाः नुगःखँ हे खः ।“
त्यःछिं त्यः , बकीछं त्यः ,
लातापाता कुलिंचां जुसीं त्यः !
यःमरी च्वामु उकीया दुने हामु ,
ब्यूम्ह ल्यासे मब्यूम्ह बुरी...कुती
त्यःछिं तियः , बोकछिं तियः थुुगुसिया सामा वल,
यःमरी निगः तियः !
यःमरी तुयू , उकिया दुने चाकु ,नयेबले माकु ,दुरुमरी ताकु
बिउसा ल्यासे मविउसा सिति....कुति बुढि !!!
