Saturday, November 14, 2020

✡ सावाःचपाः/ सामा सतःया ऐतिहासिकता ✡

 ✡   सावाःचपाः/ सामा सतःया ऐतिहासिकता    ✡

      येँ देयेया उत्तर दिशाय् लागू थौकनय् झिसं सामाखुसी धायेगु याना वयाच्वनागु थायेया कपुर धारा चोकय् हे आ याङिखेम फर्मानांया वासःपसः तयातगु निताजागु (पसःकवनापंयाना स्वता) छें न्हापा सतः जुया च्वंगु जुया च्वन । अले व सतःयानां सावाःचपाः खःसानं लिपा लिपा सामा सतः धायेगु यानतगु जुया च्वन खनि । वहे सतःया जवपाखे छेँ क्वय् बँय् महामञ्जुश्री पाली दु । थ्व सतःया नां सामा छाय् गथे जुल खः अलय् अन मञ्जुश्रीया पाली गथेदुगुखः धईगुखँय् अन जखः छेँ दुम्ह तर ध्वाखाबाःया मूबासिन्दा बुद्धराम  महर्जन दाजु नापं थौ सामा( साम्हाः) अजिमाया बारे  घौच्छिति खँ ल्हाना बलय्  वयेकनं सिउगु खँ थुकथं कनादिल ।

      सामा वाय् साम्हाः अजिमाया नां आतकं ङ्यनेमननी तर सतः व अनया खुसीया नां सामा सतः व सामाखुसी छाय् वाय् गथे जुल धईकथं विस्तारी कनादिल । 

      प्राचीन नेपालमण्डलय् च्वगु कालीदहया लः पिनय् च्छ्वयत महामञ्जुश्रीं थःगु चन्द्रह्रास खड्गं थिथि थासेया डाडाय्या नापं क्वयनाय् न्हसिकाप् पाला लः पिहाँ वनेगु लँ दयके धुङ्का । थन स्वनिगलय् वस्ति दयेके लायकयाना न्हापागु नगर मञ्जुपतन नगर पलिस्थायाना यागुजुल । थन मनुतत बसोवास याके धुङ्का  मनुतयत बुँज्याःयाय्गु थाय् दयेकेगु कथं आया सामाखुसी लागाय् भच्चा गाःजुया मुना च्वंगु लँ पित च्छ्वयत थःपिनि निम्ह शक्तिस्वरुपा मिसापिं मध्य छम्ह शक्तिस्वरुपा मिसा व मञ्जुश्री  निम्ह थुसा ज्वना अन सावाःवाना( गोरु जोतेयाना) लः वनेगु लँ दयेकगु जुया च्वन । मञ्जुश्रीं सावाःना लँ पिने वनेगु लँ दयकगु खुसीइत हे सावाःखुसी धायेगु यानातगु । सावाःयायेगु ज्याःक्वमचातले मञ्जुश्री अन छगु चपाः( बल्चा/फल्चा) दयका अनहे बाय् च्वनिगु जुया च्वन ।


       मञ्जुश्रीया निम्ह शक्तिस्वरुपा मिसापि मध्य छम्ह स्वयभूइ वाय् गनखः मञ्जुश्री च्वनीथाय् हे च्वना च्वन तर मञ्जुश्री व मेम्हशक्ति मिसान तन्हुतक लिहाँ मवगुलि निम्ह गनवना च्वन धया ध्यानदृष्टि स्वया लुइका । अहो थुपिं निम्हला जित त्वता मोजमजा यानाच्वनका धईकथं भचा मनयवंका तँवया च्वन  । मनय् दाहायाना मञ्जुश्री सावाःयेगु ज्याः त्वता थुसा अनहे त्वता मञ्जुश्री व मिसा उखे थुखय् गनं वना च्वंबलेलाक अन वना छम्ह थुसा नक्साल आ थौ कने साकुना माजु(निल सरस्वती) दुथाय् येङ्का थुसा कुना बिउगु जुया च्वनखनी । अथेजुया अन बिज्याना च्वम्ह महाबिद्या ताराइत साकुना माजु धायेगु यानातगु धया खँ बुद्धराम दाजुं  कनादिल । मञ्जुश्रीं सावाःयत बाय् च्वंगु चपाः( बल्चा/ सतः जुया व थाययात सावाचपाः धायेगु यागु खः । लिपा जुजुं सामा सतः धायेगु यागु खनेदु । अथे जुया व सामा सतःया न्ह्यनय् मञ्जुश्रीया पाली चिं दुगु खने दुगु जुया च्वन ।  

       निम्ह थुसा मध्य छम्ह थुसा आन अन थुसाख्यलय् हे खनेदु ।  न्हापा न्हापा दिपंर चाहुवइबलय्  थ्व थुसा न कायेगु यागु स्यूपिं यक्व ज्याथःजिथित न दु ।

      न्हापा सामा सतः लिउनय् छगु बिहार न दुगु खँ नेपाः देया बिहारया ताःचा प्रज्ञापूरी महानगर नांया छगु सफुति च्वयातगु  खँ न कनादिल । व सफुलय् च्वयात कथं सामा सतः लिउनयया बिहारया नां श्री मीत्र महाबिहार( सामाखुसि बिहार) धया च्वयातगु न खँ कनादिल । अन आ स्वय्बले बिहार दु धईगु छुं चिंतक न खने मदु ।

    बुद्धराम दाजुं धयादि कथं सामा सतःनापं छें दुम्ह छम्हेसिन थ्व ऐतिहासिक सतः थःगु छेंया कित्ता दुनयहे लाका कथु मथाक नयेत्यङ्गु अवस्थाय् स्थानिय सम्पदा प्रेमि मनुतयसं कानूनी प्रकृया कथं मुद्दा ल्वाना त्याका सतः कायम यागु जुयाच्वन ।  न्हापा थ्व सतःलय छगु शिलापत्र न दुगु खः तर सतः नयतस्वम्हस्या शिलापत्र म्हासेयागु जुया आ छुं शिलापत्र खनेमदुगु । वासः पसःतयातगु सामा सतः आ स्थानिय छगु क्लबया जिम्मा दुगु खँ दु ।

       सावाचपाः / सावाःसत / सामा सतः या न्ह्यनय हे दुगु मञ्जश्रीया पालीचिं सडक विस्तारयाबले लँ सिथय बँय् चिका तगु दु । जलाहार उत्तर दिशा स्वकि माथाय् पूर्वय स्वकातगु खनेदुु । 

       प्राचीन नेपाः निर्माण नापं स्वापुदुगु अले मञ्जुीश्री बाय् च्वङ्गु चिं कथया सतः व मञ्जुश्रीया पाली नेपाः देया ऐतिहासिक सम्पदा खयान गुलि संरक्षण यायमागु खः आतकं सुनान संरक्षण यागु खने मदु । शिवलिङ्ग खनेमदुगु जलाहारय् मञ्जुश्रीया पाली चिै छाय् च्वन अथेहे अन दुगु पिखालखु थजागु स्वङ्गु मण्डया थथेहे खः धया धाययेत सस्यूपिंसं दुवाला स्वयमागु न खनेदु ।

#प्रकाशमानशिल्पकार

ध्वाखाबाःलय् च्वंम्ह बुद्धराम दाजु नापं छपा सेल्फि

1 comment:

  1. ✡ सहरी भिडभाडले लुप्त भएकी सम्हाः(सामा) अजिमाको
    खोजिमा
    खड्कार कान्तिपुर नगरलाई उत्तरी मोहडामा बसेर पूरै सहरमाथि नजर लगाएर चनाखो भएर बस्नु हुने एक अजिमा साम्हाः(सामा) अजिमा अचेलको सहरी भिडभाडले लुप्त भएको जानकारी सेतोपाटीमा सुदिप श्रेष्ठज्यूको " वैशालीबाट आएका लिच्छविहरूले बसालेको सहर " लेख पढेर जानकारीमा आए पछि खोजन्ने क्रममा भेटीएको मञ्जुश्रीको पादुका ।
    सुदिप श्रेष्ठको सम्पदायात्राको आलेखमा खड्कार कान्तिपुर नगरलाई उत्तर मोहडामा बसेर नगरलाई सजकताका साथ नजर लगाएर बस्नु हुने साम्हाः अजिमा । अहिले कोलाहाल शहरको भिडभाडमा लुप्त भएको अवस्थामा रहेको भन्ने जानकारी पाएको । र खड्कारकै बारेमा गुगलमा खोजि गरि अध्यन गर्ने क्रममा कान्तिपुर नगरलाई खड्गाकार सुरक्षा घेरमा देखाएर कोरिएको एक नक्शा समेतमा उत्तर मोहडामा सामा अजिमा देखएको समेत भेटाएको थियो । केही वर्ष अघि देखि मलाई कान्तिपुर नगर भित्र जति पनि अजिमाहरु छन् ती सबैको नाम र ती अजिमाहरुका बारेमा केही जान्ने उत्सुकता जागिएकाले मईले अजिमाहरुको नाम संकलन गरिन्दै आएको छु । मेरो संकलित अजिमाहरुको तालिकामा साम्हाः( सामा) अजिमा थिएन । त्यसैले पनि म साम्हाः अजिमाका बारेमा जान्न चाहनु स्वभाविक थियो ।
    संकलित अजिमाहरुको नाम बेला बेलामा मईले केही नेवाः पत्रिका त केही अन्य नेपाली पत्र पत्रिकामा कुनै लेखका माध्यमबाट सबैमा पस्किन्दै पनि आएको छु । हुनत सम्पदाका बारेमा अध्ययन अनुसुन्धानन गर्ने हैसियत नै ममा छ नत मेरो त्यस विषयमा पढाइ नै छ । तर पनि मलाई हाम्रो सम्पदा र संस्कृतिका बारेमा जान्ने बुझ्ने । अनि लोप हुन्दै गएका र हामीले बिर्सन्दै गएका अनि हामीले मान्दै आएका संस्कृति तथा संस्कारहरुका गुह्य कुराहरु किन र केका लागि भन्ने तथ्यगत विवरण सहितका कुराहरु सबै सामु पस्किनु नै मेरो चाहना हो । अध्ययन नभएका कारण त्यसरी पस्किने क्रममा मबाट टुर्टि नहोला म भन्न सकिन्न । तरपनि म भरसक सहि पस्किनेमा म प्रयासरत नै छु ।
    लुप्त अवस्थामा रहेको साम्हाः ( सामा) अजिमा हुन सक्ने स्थानका बारेमा सुदिप श्रेष्ठले आफ्नो आलेखमा गोल्कुपाखा वा सामाखुसीतिर कतै हुनसक्ने आकलन गर्नु भएकाले मेरो दृष्टि उतैतिर थियो । त्यसैले अहिले सुबिधायुक्त संचार माध्यमलाई सदुपयोग गर्दै मईले आफुले चिने जानेका स्वजनहरूबाट फोन मार्फत जानकारि लिने काम गरें ।
    तर धेरैबाट साम्हाः र सामा अजिमाको नाम नै आज सम्म नसुनेको भन्ने जवाफ पाएँ । मेरो एकजना हितैषी दाजु ठमेलमा धेरै अघि देखि टूरिस व्यापार व्यवसायी गर्दै आउनु भएका रत्नदाश शाही दाजुबाट भने केही आशालाग्दो खबर पाएँ । उहाँले दिनु भएको जानकारी अनुसार साम्हाः र सामा नामको कुनै अजिमाको नाम नसुने तापनि सामाखुसि कपुर धारातिर सामा सतः( पाट) रहेको छ भन्ने पाएँ । सामा सतः रहे पछित पक्कै पनि त्यसै वरपर कतै सामा वा साम्हाः नामको अजिमा पनि अवस्य हुनु पर्छ भन्ने विस्वासका साथ त्यता म स्थलग खोजिमा लागें ।
    गल्कोपाखा, सामाखुसी , याक्पा तथा लाभाझु लगायतका सबै क्षेत्रहरुमा खज्दै गएँ तर कहिं कतै खोज्दै गएको अजिमा अहँ भैटिएन । अजिमा नभेटिए तापनि सामा सतः चाहिँ कपुरधारा चोकमारहेको याङिखेम फर्मा नाम गरेको अौषधि पसल रहेको सानो घर रहेको भन्ने जानकारी पाएँ । तर अौषधि पसल रहेको घर सतः नै थियो भन्ने कुनै लिखित निशान भने त्यहाँ भेटिएन तर पनि त्यहाँका मानिसले सामा सतः त्यहि अौषधि पसल भएकै घर हो भने पछि त्यहाँ पसलमा गएर बुझ्दा पसलमा कस्ने साहुनिबाट पनि पहिला पाटी भएको जानकारी पाएँ । अौषधि पसलको सनहुनीलाई मईले यतातिर कतै सामा वा साम्हाः नामको कुनै अजिमा वा देवी भएको सुन्नु भएको छ भन्नदै यो पसल भएको घर पहिला पाटी हो भने यहाँ कुनै शिलापत्र हुन सक्छन् भन्दा मलाई वहाँले पसलकै घरको उत्तर तर्फको बहिरी सडक तर्फ निस्केको भित्ता र तल रहेको केही मूर्ति देखाउदै यो होला भन्दै देखाउनु भयो । वहाँले देखाउनु भएको स्थानमा संगैरहेको फर्निचर पसलले बिक्रिकालागि राखीएको सामान यसो पन्छाएर हेर्दा त्यहाँ शिव लिङ्ग नभएको एक जलाहार शिलामाथि जोडिएको अवस्थामा नै एक जोड पाईतालाको निशान , त्यसै शिलामा पिखालखु जस्तै देखिने तिनवटा मण्ड, अमूर्त मूर्ति र भित्तामा बुद्धको प्रस्तर मूर्ति रहेको देखियो । हाम्रो प्राचीन नेपालमण्डल निर्माण संग जोडिएका यो सम्पदा सहि तरिकाले कसैले संरक्षण समेत गरिएको देखिएन ।
    १५ वर्ष देखि फर्निचर पसल राख्दै आएको भन्नू हुने त्यहाँको युवा पसल साहुले सो पाईताला मञ्जुश्रीको रहेको । महामञ्जुश्री उपत्यकामा आउनुहुँदा त्यस पाटीमा पनि बाँस बसेको रे भन्ने तहाँका रैथाने जेष्ठहरुले भनेको सुनेको भन्ने जानकारी दिनु भयो । यश विषयमा सविस्तार बताउन सक्ने अन्य कुनै सजन भने मईले भेटिएन । यश विषयमा अझै पनि म खोजरत नै छु ।
    ११४० कौलागा१३ शुकेरवार / २८ कार्तिक २०७७
    #प्रकाशमानशिल्पकार

    ReplyDelete