संक्रांति र पर्व समय
परिभाषा वा अर्थ
सूर्य वा अरु कुनै ग्रहपुञ्ज एक राशिबाट अर्को राशिमा सर्ने वा स्पर्ष गर्ने अवधि नै संक्रांति हो । सूर्य एक राशिबाट अर्को राशिमा स्पर्ष हुने दिन सौर महिनाको पहिलो दिन एक गते वा संक्रांति हो । बाह्र राशिले सूर्यलाई स्पर्ष गर्दै पृथ्वीले परि्क्रमा गर्दा बाह्र राशि पुरा पार गर्नु पर्ने हुन्छ । सूर्य जुन राशिमा स्पर्श गर्छ त्यसै राशिका नामबाट संक्रांति भनिन्छ । त्यसैले बाह्र संक्रांतिको बाह्र महिना हुन्छ । सूर्यको गतिको आधारमा गणना हुने सौर वर्षको हरेक महिनाको छुट्टाटै आफ्नै राशिको संक्रांति हुन्छ । जस अनुसार सौर वर्षको बाह्र राशिका संक्रांतिहरुमा :- मेष संक्रान्ति, ञवृष संक्रान्ति, मिथुन संक्रान्ति, कर्कत संक्रान्ति, सिंह संक्रान्ति, कन्या संक्रान्ति, तुला संक्रान्ति, वॄश्चिक संक्रान्ति, धनु संक्रान्ति, मकर संक्रान्ति, कुम्भ संक्रान्ति, र मीन संक्रान्ति हुन् । सौर वर्षको महिना अनुसार मेष संक्रान्ति वैशाख १,वृष संक्रान्ति जेष्ठ १,मिथुन संक्रान्ति असार १, कर्क संक्रान्ति श्रावन १,सिंह संक्रान्ति भाद्र १, कन्या संक्रान्ति असोज १, तुला संक्रान्ति कार्तिक १, वॄश्चिक संक्रान्ति मंसिर १, धनु संक्रान्ति पुष १, मकर संक्रान्ति माघ १, कुम्भ संक्रान्ति फागु १ र मीन संक्रान्ति चैत १ गते हुनै पर्छ । प्रत्येकण संक्रांतिको आफ्नै धार्मिक महत्व रह आएको छ तर पनि मेष संक्रांति र मकर संक्रांतिको विशेष ठूलो महत्व छ ।
पर्व समय
शास्त्रगत तोकिएको तिथि मिति र समयमा मनाउने पर्ने पर्व समय नै पर्व समय हो ।
प्रचलित पञ्चाङ्गमा संक्रांति र पर्व समय
सूर्यको गमनको गणितीय निति अनुसार तयार हुने पञ्चाङ्गमा सूर्यले राशिलाई स्पर्श गरेकै दिन महिनाको पहिलो दिन १ गते उल्लेख भई संक्रांति पर्नै पर्ने हो । नेपालमा सरकारी स्तरबाट प्रचलनमा चलाईरहेको सौर्य वर्षको सम्वत विक्रम सम्वत हो । आधा शताब्दी अगाडि देखि सरकारबाट स्विकृत फञ्चाङ्गमा ६,७ गते नै सूर्य अर्को महिनामा सरेको याने सूर्यले राशि स्पर्श गरेको देखाउँदै आएको स्पष्ट नै छ । तर त्यहि पञ्चाङ्गले महिनाको पहिलो दिनमा पर्नु पर्ने सूर्यले राशि स्पर्श गरेको एक महिना अगाडि ६,७ गते नै परिसकेको देखाउदा देखाउदै पनि एक महिना पछाडि महिनाको १ गते देखाउँदै आएको छ । जसका कारण मेष संक्रांति मनाउनु पर्ने पर्व वृष संक्रान्तिमा र मकर संक्रांतिमा मनाउनु पर्ने पर्व कुम्भ संक्रान्तिमा मनाउन बाध्यता पार्दै आएको छ । एउटा राशि संक्रांति हुनु पर्ने पृथक राशि संक्रांति महिना परेको पञ्चाङ्गले देखाई सकेको अवस्थामा निश्चय नै चन्द्रमाको गतिको तिथिमा पनि फरक परिसकेको पक्का नै छ । हामी सनातनी नेपालीले ब्रम्हवाक्य सरह मान्दै आएको पञ्चाङ्गमा पर्व समयको स्थिति यस्तो छ ।
#प्रकाशमानशिल्पकार
No comments:
Post a Comment