नेवाः झी नेवाः थितिं हे मोहनि नखः हने Newa jhi

• 
  
  
  g]jfM emL g]jfM lylt+ x] df]xlg gvM xg] .
  
  
  झीगु स्वनिगः
  ने.सं.११३२ कौलाथ्व सप्तमि(२०६९ कार्तिक ५ ं) आइतबाः
  शिल्पकार) साभार शिल्पकार म्हसिका सफु ११३२
  
  

  

  Gx\oMAjDx M Gx'5]eQm lzNksf/

  Gx\oMAjDx M Gx'5]eQm lzNksf/
  -gofFahf/, sf7df8f}+_
  
  
  _{shilpakarmhasikasaphu@gmail.com}
  
  नेपाः मितय् दकलय् तःधंगु नखः मोहनि नखः धका मान्यता काय्म जुया वयाच्वंगु थ्व नखःयात थीथी मूल्य मान्यताया लिधंसाय् हनेगु चलन दु । नेपाः विविध भाषाभाषी व धर्मालम्वीतय्गु देय् खः थीथी कालखण्डया थीथी शासकतय्सं नेपालमण्डलय् नखः चखः यात गुकथं हन प्रजान नं उकथे नखः चखः हंकेगु प्रवृति जुया वयाच्वंगु थन खने छु । अथेहे सताय. थ्यःपिं शासकतय्गु हालिमुहाली दुने हे थःपिंत समाहित याय्गु प्रवृति नं दु । धर्म व संस्कृतिया खँय् शासकतय् नापं समाहित जुइमफुपिं नेवाःत थःपिं हे अलग च्वनाःथःपिनिगु तजिलजि, संस्कृति व धर्मया रक्षा याना वया वयाच्वंगु नं खने दु । मेखे सत्ता व शासनय्लिसें सतिपिं मनुतय्सं शासकतय्सं गथे गथे धाल अथे अथे हे याना थःपिनिगु धर्म, कला संस्कृतियात नं बिचलनय् यंकूगु दु । गुकिंयाना कालान्तरय् वना थःपिनिगु मौलिक धर्म, कला, संस्कृति, व सम्पदायात हे ल्वःमंका लिपा थःपिंत क्वचिंकातःगु संस्कार हे थःपिनिगु मौलिक विधि व्यवहार व संस्कार कथं नाला थःपिनिगु नेवाः तजिलजि व संस्कृति विशेष यात नहंकेगु ज्या जुया वनाच्वंगु दु । गुकिं याना थन द्यःलां द्यः पित्यनेगु ज्याः जुयावयाच्वंगु दु । थुकिया दसि बलिप्रथाया बिरोध नं छगु खः । थुकियात बःबिया वयाच्वंगु छगु आयातित धर्म प्रभाव नं खः । अझः स्पस्तं रुपं धाय्गु खःसा पश्चिमि धर्म व धर्मया अनुयायीतय्सं नेपाःलय् धार्मिक अतिक्रमन यायां वयाच्वंगु हुनिया नापं झीसं वाः मचाय्कुसे व धर्मनिरपेक्षताया वास्तविक अर्थ बुझेमःजुइक अग्रगामीया नामे झी न्हःज्याना वनाच्वंगु हुनि नं छगु खः ।
  
  नेपाःलय् थीथी कालखण्डय् थीथी शासकतय्सं नेवाः तय्गु अनेक मौलिक परम्परागत न्हंकेकर्थ राज्यं व शासकतय्सं क्वचिला वयाच्वंगु छगु नखःखः मोहनि नखः चन्द्रमास कथं न्ह्याइगु कौलाथ्व पारु (आश्विन शुल्क प्रतिपदा) कुन्हु नःलस्वाँपियाः अष्टमी कुन्हु कुछिभ्वय्, नवमी कुन्हु स्याक्वत्याक्व व दशमी हुन्हु चालंयानाः हनीगु थुगु नःखयात शासकतय्गु प्रभावं कौलाथ्व सप्तमी कुन्हु फुलपाति, अले महअष्टमी, महानवमी व विजया दशमी धकाः भगवती महामायात पुज्यानाः दशैया नामं झीतः क्वचिंका थुगु नखः हनेगु चलन व हंकेगु जुया वयाच्वंगु दु । नेपालमण्डलया मौलिक नखः मोहनिया महत्व व प्रभाव कम याय्कथं देय्न्यंकया नेपाःमितय्त थ्व नखः हनेत राज्य सत्ताया लिधंसाय् आम जनतातय्त क्वचिंका वयाच्वंगु नखःखः ।
  
  झी नेवाःतय्सं मोहनि नखः हनिगुया लिउने द्यः पुज्यायेगु मान्यता जक मखुसें थःगु जीवन यापनया झ्वलय् थःथःपिनिगु लजगाः अझं सुथां लाय्मा व शिल्पकला अझं दयेमा धकाः थःपिंसं छ्यवाबुलाय् हयाच्वनागु ज्याभःयात स्वनाः श्री विश्वर्काद्यःयात साधना याइगु खः । अथे हे जीवन यापनया झ्वलय् थःपिंके नं देव देवताया आचरणय् थें शक्ति संचय् याइगु नखः मोहनि नखः ख । थन झीसं थ्व मौलिक मान्यतायात अज्ञानता वा जातीय् म्हसिका वा जातिय् गौरबताया कमीया कारनं झी नेवाःतय्सं नं थ्व नखः यात दशैया नां बियाः थुकिया मौलिक नां तंकेगु, न्हंकेगु मचाय.कं न्ह्यानावनाच्वंगु खने दु । देशय् आःतःधंगु राजनीतिक हिउपांः थन नागरीक व सामाजिक स्वतन्त्रता जुई धंकुदु । नागरिक स्वतन्त्र जुयाः सार्वभौम जुइधुकुसेलि उकियात नालाकया थ्वकिया मूल्य मान्यतायात झीगु मौलिक मोहनि नखःलय् हिका थःपिसं छ्रयलाबुला यंके मागु आःया आवश्यक्ता खः ।
  
  नेपालमण्डलया आदि नेवाः जाति मध्य आदि काललिसें काष्ठकलाया धनी सिंकःमी शिल्पकार जातिं हना वयाच्वंगु मोहनि नखः नापं आगंद्यः या तः धंगुहे स्वापु दु । थ्व झी जातिं परम्परागत कथं हना वयाच्वंगु मोहनि नखः हने स्वयां छला न्ह्यः ञलाथ्व चौथी चथाः (भाद्रशुल्क चौथी, गणेश चतुर्थी) कुन्हु छेजःया कुलः छिमुना बःनी चथाः पुजायाना मोहनि नखः यात लुमंका छलालिपाः वइगु मोहनि नखः तःजिक व सुथांलाक हनेफय्मा धका मनंतुना चथाःद्य (गणे द्यः) यात आव्हानयाना टू, पालू, सिसाबुसा, हलिमलि व भ्वय्ब्वछाया स्वाँक्वकाया छेजः कुलःछिया भ्वय् नया चथाः पुजा क्वःचाय्की ।
  
  चथाःया छगु ला लिपाः कौलाथ्व पारु (आश्विन शुल्क प्रतिपदा) कुन्हु सुथः न्हापां नसंचाइलय् खुसीवना मोहूया खुसींपंच्चा कया आगं छे, छेँ यंका नलःस्वां पिइगु चाःभ्यगते वा छन्हुन्ह्यः सुचिपिचुयाना बंथिलातथाय् बँय् पँच्चाः प्वंका गणेय्द्यःया आकार दय्का तःच्छो, व कःनि व्होला नःलस्वाँ पिना नवदुर्गा भवानी आराधनायाना नःलस्वाँ निस्वना पूजा याई । बःनि संन्याइले पूजा याई । थुगु कथंहे द्धितिया, तृतिया, चौथी, पञ्चमी, षष्ठी कुन्हु नं सुथय् बःनि पुजायाना नवदुर्गा भवानी पुजायाना हनेगु ज्याः जुई ।
  
  सप्तमी कुन्हु आगमय् च्वय्च्वंम्हःद्यः यात (आगंमय् निम्ह द्यः दइ छम्ह द्यः च्वय् आगंकोथाय् (गुप्तकोथाय्) व छम्ह द्यः आगकोथाय् दइ)
  
  (च्वय्च्वम्ह द्यः छुद्यःखः धइगु आया सुं पुस्तानं थं थेहे खः धका धाय् मफुनि थ्व छगु सोधखोजया विषय खः) क्वय् क्वथाय् च्वम्हःद्यः धासा कुलगुरु श्री विश्वकर्माया रुपय् हना वयाच्वंगु दु । प्राचिन पौराणिक काललिसें श्री विश्वकर्मा यान्त्रिक व थीथी शिल्पकालाया प्रखर ज्ञातायारुपय् मान्य जुयावयाच्वंगु आख्यानत यक्व दु । झी नेवाः तय्सं श्री विश्वकर्मायात यान्त्रीकव शिल्पकला व शिल्पकाष्ठकलाया प्रखर ज्ञाता भैरब शक्तियारुपय् कया हना वयाच्वंगु दु ।) खाः बलिबिया पुजायाना हनेगु ज्याः जुइ । उकुन्हु हे थःगु जीवन यापनया झ्वःलय् थःपिनिगु लजगाः झीसं छ्यलाबुलाय् हयाच्वनागु ज्याःभःयात सफसुधर याना यचुपिचुका तइ । गैह्र नेवाःतय् थ्व कुन्हु फुलपाटी छेँ दुकायमागु परम्परा दु तर झी नेवाःतय् थ्व परम्परा खनेमदु ।
  
  अष्टमी कुन्हु सुथय् चोखो नित्य जुया नवदुर्गा भगवानी व अष्टमात्रिका शक्ति आराधनायाना पुजायाय्गु ज्याः जुइ । आगंमय् ग्वम्हःजः दुगु खः वगः हे छेंखा पतिं हःगु थापैंचाय् अ‍ैला वा थ्वं जाय्का द्यःने केरालप्ते ला छपाएँ भुना तया आगकोथा व छेखा पति थापैंचा स्वनेगु नं ज्या जुइ । नापं झीगु जीवन यापनया झ्वलय् थःपिनिगु लजगाः अझं सुथां लाय्मा व झीगु काष्ठ शिल्पकला अझं दयेमा धका भापिया झीसं छ्यलाबुलाय् हयाच्वनागु ज्याःभः यात स्वना, पालूमाः व तूमाः छाया कुलगूरु श्री विश्वकर्माद्यःयात साधना व पुजा याना हनेगु ज्याः जुइ । सुथसिया अष्टमी पुजा सिधय्का आगंमय् जःत दक्वस्यां समय नई । थुगु कथंहे जःतय् छेँ–छेँ पुजा याना समय् नया भ्वय् नय्गु ज्याः जुइ । बःनी सन्ध्याकालय् हानं पुजा याइ चान्हे कालरात्री पुजायाना हँय्चा बलि विइगु ज्याः जुइ । अष्टमी कुन्हु बःनि छेँखाः पति छेजः कुलःछिमुना कलश पुजायाना नवदुर्गा भवानी व अष्टमात्रिका शक्तिपिंत आराधनायाना छेँजःया नकीं नं स्वाँ व देखा (जनाई) या प्रतिक क्वोखा लःल्हाना विइगु ज्याः जुइ । लःल्हाना कागु देखा (जनाइ) या प्रतिक क्वोखा क्वोखाए धुक्का केरा लप्तेखे कूलिंदाना बजि तई, गुताधासा, ङया,ख्य् व ऐला थ्व तथा भ्वय्ब्व न्हयः ज्याकी । छेंजः तय्सं थःथःगु भ्वय्ब्वलं द्यःछाय् धुँका छेँया नकिं नं ङया, ख्य्व अ‍ैयला व थ्व सलीचा छसिकथं लःल्हाना विया सुस्वास्थया कामना व जीवन सुथां लाय्मा, बिध्नवादा छुंहे मवेमा धका भिन्तुना देछाई छेँजःतय्स नं नवदुर्गा भवानी व अष्टमात्रिका मनंमन आराधनायाना ख्यंसंगे लःल्हाना कया भ्वय् कुछिभ्वय् नय्गु ज्याः जुई । कुछिभ्वय. नयत देखा (जनैया) या प्रतिकया रुपय्) क्वखा मागुया हुनि देखा काय्माःपिं जःतय्सं देखा मकागुलिं छन्हूया लागि सां देखाःकाःगु भाःपिया कोखा लःल्हाना क्वयखाय्गु चलन जुया वयाच्वंगु खः कुछिभ्वय.ले क्वखाः क्वखाय् माःपिं तेखाचो भारवाचो लय् राधाकृष्ण शिल्पकार व भारबाचो ख्पःया भथुरा शिल्पकारया छेँ आगंद्यः दुपिं जःतय् बाहेक मेमेपिं शिल्पकार जःतय् धासा थ्व परम्परा मदु ।
  
  नवमी (स्याक्वत्याक्व) कुन्हु सुथय् नवदुर्गाभवानी व अष्टमात्रिका आराधना याना पुजा याना सलिचा प्यंंगः थपु क्वयुयाना मोहनि स्वनेगु ज्याः जुई । आगयद्यः यात ग्वंगःखाः बलिबिया पुजा मान्ययाना हनेगु ज्याः जुइ । पुजा सिधय् धुका समय् नय्गु ज्याः जुई लिपा भ्वय्नई । थुगु कथंहे छेँ छेँ नं पुजा याय्गु ज्याः जुइ । नःल स्वाँ निस्वसांलिसे थीथी शक्ति पीठय् नवरात्री वँपि सकस्याँ छगु पिठय् वना पुजा याना भ्वय्नय्गु नं ज्याः जुइ । बःनि आगंद्यः व छेँ नः लस्वाँ क्क्थाय् पुजायाना भ्वयनया स्याक्वत्याक्व हनी ।
  
  दशमी (चालं) कुन्हु नवदुर्गा व अष्टमात्रिका पुजायाना नःलस्वाँ क्वकाय्गु (चालंयाय्गु ज्याः) ज्याः जुई । आगंमय्या थःकाली लिसें छसिकथं अष्टमी कुन्हुलिसे स्वनातःगु ज्याःभः क्वकाया पायो न्हाकेगु ज्याः जुइ । पायो न्हयाकेगु ज्या आगंछेय् दुने जुई । पायो नहयाकेगु झ्वःलय् थःकालीं भ्वय्फसि पाला ज्याःभःछेलेगु ज्याः सुथांलाकी । थ्व हे क्रमं छसिकथं आगंमय्या जः व कय्मचातय्सं पायो न्हयाका वहे फसि पालेगु ज्याः पुवंका ज्याःभः छेलेगु ज्याः जुई । आगंमयया जःपिनि छेँया भात (जहान) दुपिं नकिं माजु तय्सं आगंमय. स्वना तःगु थःथःगु थापेंचा लःल्हाना पायो न्हाकेगु ज्याः जुइ । थकालीं छसिकथं क्वकालीपिं जः व काय्मचा तयत व नकिं तय्त सिन्ह, संग व मोहनि तिका स्वाँ विया सुस्वास्थ्य व जीवन सुथां लाय्मा धका भिन्तुना विइगु ज्याः जुइ । आगंमय् चालं सिधय्का थःथःगु छेँया नःलस्वाकोथाय् पूजा याना चालं याय्गु जुई । छेँया थकाली छसिकथं छेँजःतयत् सिन्ह, स्वगं व मोहनि तिका भिन्तुनाबिया चालं सिधयका मोहनि तिका स्वाँ बिया सुस्वास्थ्य व जीवन सुथां लाय्मा धका भिन्तुना व आषिश विई । स्वाँ बिया सिन्ह विइगु तिकेगु ज्याः सिधय् धुंका थापैचा द्यःने तयातगु लापाएँचा छुया छ्वय्ला दय्का समयबजी नयाँ भ्वय् नय्गु ज्या जुई ।
  
  थ्वहे जाति मध्यया मङ्गलाछि श्री प्रेम शिल्पकार या छें आगंद्यः दुपिं खलःतय् धासा चालं कुन्हु स्वाँक्वकाया पायो न्हयाकिम्हः मुख्य व्यक्ति आगंमय्या जः तय् मध्य सकसियाँ क्वकालिम्ह (कान्छाम्हः) काय्मचा (मचाजंक्व याय् सिधम्ह नावालक शिशु जुसानं) यात नायो याना स्वना तःगु ज्याःभ क्वकाय्का ज्वंका लहरी पायी न्हयाकेकेगु ज्याः जुई । थ्व खलःया पायी न्हयाकेगु ज्याः आंगंद्यःछेँ पिहाँ वया मूलाखी दोबाटोय् च्वम्ह क्षेत्रपाल भैरब यात पुजा याना भ्वय् सि पाला क्षेत्रपाल भैरब यात स्वचाक उला आगंद्यःछे तु दुहाँ वनी पायो न्हायकगु ज्याःभ त छथाय् तःयाहान् छक पुजा याना चालं क्वचाय्की । अथे छेँ थःथःगु छेँ नं. पूजा याना चालं याना छेँया मू–लुखा यागु खःगः यात भैरब मानेयाना पुजा याय्मागु परम्परा जुया वयाच्वंगु दु । थ्व पुजा मैपिसं स्वय् मजि थ्व थिति व परम्परा मे–मेगु खलतय् धासा याय् मागु मदु । नुगुकथं चाल सिधय्का समय् नय्गु ज्या जुइ । बनि भ्वय् नयामोहनि नखः क्वचायकी । कतिं पुन्हि कुन्हु पिखालाखी नःलस्वाया पंच्चा नापं विसर्जन याना मोहनि नखःयात नेवाः थिति व परम्परा कथं पुर्वकी ।
  
  काय्मचा बुया स्वदँ पुवनेवं व न्हुम्ह भौमचायात आगंमय् किस्ली छाना आगंमय् दुकाकेगु ज्याः जुया वयाच्वंगु दु ।
  
  (लेखन सहयोगी ः प्रकाशमान शिल्पकार) साभार शिल्पकार म्हसिका सफु ११३२