विष्णुमती र बागमती ढलमतीमा परिणत संगै यहाँको संस्कार र संस्कृति पनि लोपमती हुँदै ..

 विष्णुमती र बागमती ढलमतीमा परिणत संगै यहाँको संस्कार र संस्कृति पनि लोपमती हुँदै ..

        नेपालमण्डलवासीको संस्कार र संस्कृति नदीनाला संग जन्म देखि मृत्यु सम्म नै जोडिएको देखिन्छ । कान्तिपुर शहरका विभिन्न टोलका वासिन्दा, भक्तजन, प्रभातकालीन बाग्मती विष्णुमती तथा अन्य नजिक नदीनाला वा कुण्ड लगायतमा गएर  हर हर गंगे भन्दै स्नान गरी पशुपतिनाथ, चैत्यतथ मठ मन्दिरहरु दर्शनका लागि पुग्थे ।

  नवजात शिशु जन्मे पछि परिवार तथा तेह्रदिने नातागोता सब‌ैलाई सुतक लाग्छ । सुतक घर परिवारमा नवशिशु जन्मेपछि अथवा कुनै परिवार सदस्य मरेपछि  बारिने आशौच हो । जन्मदा वा मर्दा नजिककाा नातेदारहरुलरलाई लाग्ने खास अवधिसम्म लाग्ने अशुद्धिलाई नदीनालामा गएर नुहाईधुवाई गरि शुद्धीकरण गर्ने यहाँको परम्परा रहि आएको छ । बस्ती बिकाश र शहरीकरण संगै घर घरमा कलधारो मात्र हैन शौचालय (पाइखाना)को पनि व्यवस्था हुँदै गयो। नुहाईधुवाई गर्न नदीनालाहरुमा धाउन परेन । अनित: अनित नदीनालाहरुमा घरघरका पाइखानाबाट बग्ने मलमूत्रहरुको धल विभिन्न नदीनालामा मिसाउँदै बागमती नदीको माध्यबाट क्वदुवा न्हसिकाप (कटुवाल दह) मार्गबाट नेपाल बाहिर पठाउँदै नेपालमण्डल वासी नयाँ जमानामा चुर्लुम दुब्दै गंगालाई  प्रदूषित बनाउँदै लगिए । बिकाशका नाममा अौद्योगिक कलकारखाना स्थापना हुँदै गए पछि त्यसबाट निस्कने हानिकारक  रसायनहरु समेत सिधै नदीहरुमा मिसाउँदै गए फल स्वरुप विस्तारै  विस्तारै  नदीहरुमा कलकल बग्ने गंगा यति सम्म प्रदूषित हुँदै गएकी नदी तर्फबाट  आएको हावाको क्षोका हाम्रो नाकमा ठोकिँदा नाक खुम्चाउन पर्ने गरी दूर्गन्धीत हुँदै एएको अवस्था छ । पापीहरुको पाप पखाल्ने नदीको गंगा आफै छिछि गर्नु पर्ने गरी दूर्गन्ध हुन गईसकेको छ । हानिकारक रसायन मिस्रीत नदिको पानी दुर्गन्धित मात्र रहिएन जसका कारण पवित्र मानिने गंगा मानव र अन्य जनावारलाई मात्र हैन पानीमा बस्ने माछा लगायत प्राणीका लागि समेत घातक सिद्ध हुँदै गए ।

      नदीहरुमा गएर गंगा स्नान गरी अनिवार्य गरिनुपर्ने संस्कारहरु पनि अब  घरबाट  बोकेर लगेको पानीले स्नान गरेर हामीले कति समय सम्म संस्कार  धान्न रकिन्छ र  । विष्णुमती र बागमती किनारमा रहेभएका कयन घाटहरु अतिक्रमण गरेर सुकुम्बासीका नाममा बस्ती खडा गर्दै घाट र घाटमा रहेका तिर्थरुको अस्तित्व  समाप्त पार्दैछन् । यावत् कारणले नदीको गंगामा सेलाउनु पर्ने हाम्रो सनातनी पूजापाठका फुलपाटीहरु एवं पितृलाई श्रद्धाले तर्पण गरीएका पिण्डहरु अब गंगामा सेलाउन सक्ने अवस्थामा कुनै नदिहरु नरहेकाले गंगाका सेलाउनुको सट्टामा जथाभावी फ्याक्ने गरेका यत्रतत्र देख्न थालिसकेको छ ।  विष्णुमती र बागमती लगायत नदीहरुको दुर्गतीलाई सुधार गर्न सरकारले अधिकार सम्पन्न वागमती सभ्यता एकीकृत विकास समिति खडा गरे तापनि  नदी किनारमा खडा हुँदै गए अनियन्त्रित कथित सुकुम्बासी बस्तीहरु हटान र नदिहरुमा हुने प्रदुषणलाई नियन्त्र गर्न सकिरहेको अवस्था छैन । जसका कारण नेपाली संस्कार र संस्कृतिमा नकारात्मक असर पर्दै लोपमती तर्फ लम्कने गतिमा छ ।